شناسایی عوامل کلیدی موثر بر تاب‌آوری شهری با رویکرد آینده‌نگاری (مطالعۀ موردی: کلان‌شهر مشهد)

امروزه نظریه‌های مدیریت سوانح به دنبال ایجاد جوامع تاب‌آور در برابر مخاطرات طبیعی می‌باشند و ضرورت توجه به رویکرد آینده‌پژوهی و نقش و جایگاه آن در ارتقاء تاب‌آوری از اهمیت بسیاری برخوردار است. پژوهش حاضر با بهره‌گیری از رویکرد آینده‌نگاری به شناسایی وضعیت سیستم تاب‌آوری کلان شهر مشهد پرداخته است. بدین منظور از مطالعات توصیفی تحلیلی، اسنادی و پرسشنامه و تحلیل‌های نرم‌افزاری استفاده گردید. بر اساس مطالعات صورت گرفته 31 متغیر اولیه تاثیرگذار بر تاب آوری در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، ساختاری کالبدی و محیط‌زیستی انتخاب شده و در نهایت بر مبنای نظرات 30 کارشناس، شش متغیر کلیدی حاشیه‌نشینی، مهاجرت، تراکم جمعیت و درصد شهرنشینی از گروه شاخص اجتماعی و متغیرهای سطح درآمد و قیمت مسکن از گروه شاخص اقتصادی در ماتریس اثرات متقاطع نرم‌افزار micmac شناسایی شد. در ادامه، پس از تعریف وضعیت‌های مطلوب، میانه و فاجعه برای هریک از متغیرهای کلیدی و ارزیابی هر یک از این وضعیت‌ها بر یکدیگر توسط متخصصان، با استفاده از نرم‌افزار scenario wizard به تحلیل الگوهای پیش‌روی کلان شهر مشهد پرداخته شد. نتایج حاصل از این تحلیل منجر به ارائه و پیشنهاد یک سناریوی مطلوب و یک سناریوی فاجعه برای آینده تاب‌آوری کلان شهر مشهد شده است. در صورت ایجاد و تامین زیرساخت‌های اجتماعی، اقتصادی، ساختاری_کالبدی و محیط‌زیستی و برنامه‌ریزی‌های استراتژیک و آینده‌نگرانه در عرصه تاب‌آوری در سطوح مختلف برنامه‌ریزی شهری، سناریوی مطلوب برای آینده کلانشهر مشهد دنبال خواهد شد. در غیر این صورت در بلندمدت با تخریب و عدم تامین زیرساخت‌های ضروری، تحقق سناریوی فاجعه و تخریب عناصر تاب‌آوری در کلان‌شهر مشهد سرعت می‌گیرد.

Identification of Key Factors Affecting Urban Resilience with a Foresight Approach (Case Study: Mashhad Metropolis)

Nowadays, disaster management theories seek to create resilient societies against natural hazards. Attention to the futuristic approach and its role and position in promoting resilience is very important. The present study has used the futuristic approach to identify the status of the resilience system of Mashhad metropolis. For this purpose, descriptiveanalytical studies, documentation and questionnaires and software analysis were used. Based on the studies, 31 primary variables affecting resilience in social, economic, structuralphysical and environmental dimensions were selected. Finally, based on the opinions of 30 experts, six key variables of marginalization, migration, population density and urbanization percentage from the social index group and the variables of income level and housing price from the economic index group were identified in the matrix of crosseffects of Mic Mac software. Then, after defining the favorable, median and catastrophic situations for each of the key variables and evaluating each of these situations on each other by experts, the scenario patterns of Mashhad metropolis were analyzed using the Scenario Wizard software. The results have led to the presentation and proposal of a favorable scenario and a catastrophic scenario for the future of the metropolis of Mashhad. In case of creating and providing social, economic, structuralphysical and environmental infrastructures and strategic and futuristic planning in the field of financing at different levels of urban planning, a favorable scenario for the future of Mashhad metropolis will be followed. Otherwise, in the long run, with the destruction and lack of necessary infrastructure, the realization of the disaster scenario and the destruction of the elements of resilience in the metropolis of Mashhad will accelerate.