سنجش پایداری سکونتگاهی در نواحی روستایی (مطالعه موردی: ناحیه روستایی باروق، آذربایجان غربی)

در حال حاضر، پایداری به عنوان هدفی روشن در مرکز توجه تحولات جهانی قرار دارد. توسعه پایدار سرزمین در گرو پایداری نظام روستایی به عنوان زیر نظام تشکیل دهنده نظام سرزمین است و پایداری فضاهای روستایی در ابعاد مختلف می تواند نقش موثری در توسعه منطقه ای و ملی داشته باشد. پژوهش حاضر می کوشد تا قابلیت ها و تنگناهای فضایی سکونتگاه های روستایی ناحیه باروق را در چارچوب توسعه پایدار شناسایی و تبیین نماید. این پژوهش از لحاظ هدف، ترکیبی از پژوهش های بنیادی و کاربردی بوده و بر مبنای روش، از نوع توصیفی-تحلیلی است. جامعه آماری شامل 70 روستای دارای سکنه واقع در بخش باروق بوده که 32 روستا با روش لایه بندی و با استفاده از چهار معیار مربوط به توسعه پایدار انتخاب شدند. برای جمع آوری داده ها و اطلاعات مورد نیاز، از دو روش اسنادی و میدانی استفاده شد. یافته های پژوهش حاضر بیانگر آن است که روستاهای ناحیه باروق در وضعیت «ناپایداری ضعیف» قرار گرفته و از وضعیت پایداری مطلوبی برخوردار نیستند. همچنین، بررسی ابعاد چهارگانه پایداری نیز نشان داده است که هر یک از ابعاد محیطی اکولوژیک، کالبدی فضایی، اجتماعی و اقتصادی نیز در وضعیت «ناپایداری ضعیف» قرار دارند. در این میان، بیشترین میزان ناپایداری  مربوط به بعد اقتصادی بوده است. میزان پایداری در سطح روستاهای ناحیه نشان می دهد که حدود 43 درصد از سکونتگاه ها در وضعیت ناپایداری قوی، 25 درصد ناپایداری ضعیف، 25 درصد پایداری ضعیف و فقط 6 درصد پایداری قوی قرار گرفته اند. وضعیت پایداری روستاها در سطح ناحیه از جنبه فضایی بدین صورت است که از سمت غرب به سمت شرق پایداری روستاها کاهش می یابد. به عبارتی دیگر، روستاهای استقرار یافته در بخش کوهستانی نسبت به روستاهای پایکوهی و دشتی ناپایدارتر هستند. روستاهای پایدار و نسبتاً پایدار  نیز در بخش غربی و دشتی ناحیه استقرار دارند. این وضعیت نشان می دهد که الگوی فضایی پایداری، خوشه ای است. بر پایه یافته ها، عوامل اجتماعی با میزان 0.392 بیشترین تاثیر و عوامل محیطی اکولوژیک با میزان 0.186 کمترین تاثیر را بر ناپایداری سکونتگاه های روستایی ناحیه داشته اند. همچنین، عوامل اقتصادی و کالبدی فضایی هر کدام به ترتیب 0.338 و 0.324 بر ناپایداری سکونتگاه های روستایی اثرگذار بوده اند.

Measuring settlement sustainability in rural areas (Case study: rural area of Baruq, West Azarbaijan)

At present, sustainability as a clear goal is at the heart of global developments. Territorial sustainable development depends on the sustainability of rural system as a constituent subsystem of a territorial system. Sustainability of rural areas in different dimensions can have an effective role in regional and national development. The current research attempts to recognize and account for the spatial capabilities and limitations of rural settlements in Baruq within the framework of sustainable development. This research is a practical study with a descriptive methodology. The research statistical population includes 70 residential villages in Baruq are, of them thirtytwo villages were selected through stratified sampling and based on four criteria of sustainable development. Field and document data were collected to answer the research questions. The results indicate that these villages are weak in terms of sustainability. Moreover, investigating the four aspects of sustainability has shown that each of the aspects (i.e., environmentalecological, physicalspatial, social, and economic) are in a weak sustainable condition; the economic aspect suffers most from the weakest condition. The level of sustainability in the villages reveals that around 43 per cent of the settlements are unsustainably strong, 25 per cent unsustainably weak, 25 per cent sustainably weak, and only 6 per cent are sustainably strong. The sustainability of the villages decreases physicallyspatially from the west to the east of the district. That is to say, mountainous villages are less sustainable than the villages in the plains or other less mountainous areas. Sustainable and slightly sustainable villages lie in the west or in the plain. It shows that sustainable spatial pattern is a cluster. The results thus predict the highest role of social factors (R2 = 0.392) and a low role for environmentalecological factors (R2 = 0.186) in the unsustainability of the rural settlements. Economic and physicalspatial factors predict around 0.338 and 0.324 of the unsustainability in rural settlements.