بررسی مقایسه‌ای حُسن ظن در متون دینی با خوش‌بینی در روان‌شناسی با تاکید بر صحیفۀ سجادیه

سابقه و هدف: روان‌شناسیِ مثبت‌نگر از شاخه‌های مهم روان‌شناسی است که در آن به جنبه‌های مثبت روانی انسان مانند بهباشی، شادکامی و تجربه‌های غرقگی پرداخته می‌شود. خوش‌بینی نیز از این دسته است و بسیاری از پژوهش‌هایی که دربارۀ خوش‌بینی انجام گرفته است نشان می‌دهد که افراد خوش‌بین در متغیّرهای روان‌شناختی وضعیت بهتری نسبت به دیگران دارند که این خود شاخصی از سلامت روان‌شناختی است. شاید بتوان گفت نزدیک‌ترین مفهوم متناظر با خوش‌بینی در متون دینی «حُسن ظن» است که معنای لغوی آن «خوش‌گمانی» است. هدف از این پژوهش بررسی حُسن ظن به‌عنوان شاخص سلامت روان‌شناختی از منظر صحیفۀ سجادیه و تبیین تفاوت آن با خوش‌بینی بود.روش کار: مطالعۀ حاضر پژوهشی تحلیلی تفسیری از نوع مطالعات کتابخانه‌ای است که با مراجعه به آیات قرآن و روایات دیگرِ معصومان با تاکید بر صحیفۀ سجادیه و بررسی تطبیقی آن با یافته های روان شناسی صورت گرفته است.یافته‌ها: حُسن ظن در صحیفۀ سجادیه مفهومی پربسامد است. برخلاف خوش بینی در روان‌شناسی که در دو حوزۀ فردی و انسان‌ها نسبت به یکدیگر مفهوم می‌یابد، حُسن ظن در صحیفۀ سجادیه در دو حوزۀ خدا و انسان‌ها مد نظر قرار می گیرد.نتیجه‌گیری: مهم‌ترین وجوه نوآوری این پژوهش بررسی مفهوم حُسن ظن در تمامی دعاهای صحیفۀ سجادیه و نیز استفادۀ تحلیلی از آیات قرآن و روایات جهت نشان‌دادن تاثیر حسن ظن بر سلامت روان‌شناختی بود. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که حسن ظن به خداوند و انسان‌ها می‌تواند موجب ایجاد آرامش روحی، کاهش غم و اندوه و ارتباط بهتر با دیگران شود. این ویژگی‌ها به نوبۀ خود سلامت روان‌شناختی را در پی دارد. با وجود برخی اشتراکات، دو مفهوم حسن ظن و خوش‌بینی تفاوت‌هایی نیز دارند. تفاوت عمده این است که در منابع دینی تاکید می‌شود که باید به‌طور کامل به خداوند حسن ظن داشت؛ درحالی‌که چنین نگاهی در روان‌شناسی دربارۀ خوش‌بینی علمی نیست. درمجموع، با عنایت به تفاوت‌هایی که بین این دو مفهوم وجود دارد، می‌توان گفت مفهوم حسن ظن گستره و عمق فزون‌تری در مقایسه با خوش‌بینی دارد.