صفویه، راه‌های حج و حجاج ماورا ءالنهر (سال‌های 1038-907ق./ 1629 -1501م.)

در اغلب پژوهش‌ها، با استناد به منابع رسمی و مکاتبات همسایه‌های شرق و غرب(شیبانیان و عثمانی)، صفویه را موجب بسته شدن راه‌های حج بر روی زائران ماوراءالنهر و مناطق داخلی ایران دانسته‌اند. در مقاله حاضر، به بررسی راه‌های حج در قلمرو صفویه تا پایان حکومت شاه عباس پرداخته‌ایم. بر پایه یافته‌های این پژوهش، دولت صفویه از بسته شدن راه‌های حج متضرر می‌شد و با روش‌های دیپلماتیک و سیاسیبرای بازگشایی راه‌ها کوشش می‌کرد. افزون بر این، دولت‌های همسایه که با حملات همزمان از شرق و غرب موجب بروز اغتشاش و ناامنی در دو طرف مسیر سنّتی تجارت و تردد زائران بودند، خود در مسدود شدن راه‌های حج نقش داشتند، اما از این اتهام به عنوان حربه‌ای برای آسیب به دولت صفوی استفاده می‌کردند. به ویژه آنکه ریشه‌ها و مشترکات و نقش دولت عثمانی در کسوت خادم حرمین شریفین و حاکمان جهان اسلام، هر دو دولت را در رسیدن به مقصود یاری می‌کرد.