واکاوی مهاجرت آل‌عتوب به خلیج فارس و تسلط بر بحرین (1129-1196ق/1716-1783م)

با مرگ کریم‌خان زند به سال 1193ق/1779م، فتنه و آشوب سراسر ایران را فرا گرفت. بنابراین از تسلط و اقتدار ایران بر خلیج فارس و سواحل آن کاسته شد. از سوی دیگر، آل‌عتوب، از قبایل ساکن در جنوب شرقی عربستان، به عللی که در این پژوهش بدان پرداخته‌ایم، از فرصت استفاده کرد و در کرانه‌های غربی خلیج فارس (کویت کنونی) ساکن شد و توانست در پایان دوره زندیه بر بحرین تسلط یابد. دولت انگلیس به اهمیت سوق‌الجیشی منطقه خلیج فارس، به منزله معبر نفوذی به سرزمین آکنده از ثروت هندوستان، پی برده بود و با حمایت همه جانبه از شیوخ کرانه‌ها تلاش می‌کرد نفوذ خود را هرچه بیشتر سازد. اندکی پس از مهاجرت این طوایف به کرانه های خلیج فارس، تیره ای از آنان، معروف به «آل‌خلیفه»، چشم طمع به بحرین دوخت و توانست پس از سال‌ها کشمکش و درگیری با ساکنان بومی و حکام محلی خلیج فارس، از جمله طوایف آل مذکور و آل‌صباح، تسلط خود را در آن منطقه تثبیت کند. بحرین طی تاریخ چندین هزارساله خود، با فراز و فرودهایی بسیار، جزیی از خاک ایران به‌شمار می‌رفت؛ اما از هنگامی که اعراب مهاجر این منطقه را تحت نفوذ خود در آوردند، عامل تغییرات اساسی در نظام سیاسی آن شدند و این روند را تا جدایی نهایی از سرزمین ایران در 1349ش/ 1971م پیش گرفتند. این مقاله بر آن است تا به سه پرسش مهم زیر پاسخ دهد:1. چه عواملی در مهاجرت اعراب به کرانه های خلیج فارس نقش اساسی را داشته است؟ 2. چگونه شرایط حاکم بر ایران به همراه عوامل دیگر، زمینه را برای تسلط هر چه بیشتر خاندان آل خلیفه فراهم کرد؟ 3. واکنش دربار ایران در قبال استقرار آنان در منطقه چگونه ارزیابی می‌شود؟