کارکردهای سیاسی خلعت‌بخشی و خلعت‌پوشی در مناسبات خارجی صفویان

خلعت به عنوان یکی از تقدیمی‌های عصر صفوی همواره از سوی مقامات بالادست به زیردستان اعطاء می‌شد. در واقع خلعت‌بخشی و خلعت‌پوشی در عصر صفوی به عنوان آیینی که گاهی جایگاه دولتمردان رده‌بالا را نسبت به دیگر سطوح مشخص می‌کرد، در مناسبات خارجی شاهان صفوی با دولت‌های خارجی اهمیت داشت. این پژوهش با روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای، کارکردهای خلعت‌بخشی و خلعت‌پوشی در مناسبات خارجی عصر صفوی را با رویکرد توصیفی- تحلیلی بررسی و تحلیل خواهد نمود. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که خلعت به‌ صورت مستقیم و غیرمستقیم از طرف شاهان به سفرای خارجی، دشمنان و صاحب‌منصبانی که در مناسبات خارجی نقش داشتند، اعطاء می‌شد. خلعت‌بخشی به ‌صورت مستقیم به سفرا، دیدگاه و نوع نگاه شاه و دربار به کشورهای مذاکره‌کننده را مشخص می‌کرد و در مواجهه با دشمنان به‌ منظور نمایش قدرت و جلوگیری از جنگ استفاده می‌شد. اما به ‌صورت غیرمستقیم در زمان جنگ و مواجهه با دشمنان خارجی، خلعت‌بخشی شاه به زیردستان بنا بر عملکرد آنها ابعاد متفاوتی داشت. ازاین‌رو، پیروزی بر دشمنان و تحمیل شکست بر آنها با خلعت افتخارآمیز شاه همراه می‌شد. در مقابل، افرادی که در مواجهه با دشمنان شکست می‌خوردند، خلعت توهین و تحقیر شاه به آنها تعلق می‌گرفت که گاهی به‌ واسطه گذشته افراد، خلعتِ دلجویی نیز ارسال می‌شد. مسئلة نمایاندن و حفظ اقتدار شاهان صفوی در مقابل همتایان خود در خلعت‌بخشی به افراد دخیل در این امر موثر بود.

the political functions of robe-bestowal and robe-wearing in safavid foreign relations

as one of the customary gifts of the safavid era, robes were consistently bestowed upon subordinates by superiors. in fact, the practices of robe-bestowal and robe-wearing in the safavid era, serving as a ritual that often delineated the status of high-ranking statesmen relative to others, held significant importance in the foreign relations of safavid shahs. this research, employing a library-based methodology, will examine and analyze the political functions of robe-bestowal and robe-wearing in safavid foreign relations through a descriptive-analytical approach. the findings of this study indicate that robes were bestowed directly and indirectly by the shahs upon foreign ambassadors, enemies, and officials involved in foreign relations. direct bestowal upon ambassadors revealed the shah and court’s perspective on the negotiating countries, while, when confronting enemies, it served to demonstrate power and deter war. indirectly, during wartime and confrontations with foreign enemies, the shah’s robe-bestowal to subordinates varied based on their performance. thus, victory over enemies and the imposition of defeat were accompanied by honorary robes from the shah. conversely, individuals who suffered defeat in confrontations with enemies were subject to robes of humiliation and insult from the shah; occasionally, however, conciliatory robes were sent based on individuals’ pasts. the issue of demonstrating and preserving the power of safavid shahs in comparison to their counterparts played a significant role in the bestowal of robes to individuals involved in this matter.