آموزش زبان‌های خارجی در ایران عصر قاجار و پهلوی (با تکیه بر نظریه امپریالیزم زبانی)

روابط خارجی در هر سطحی، اعم از روابط رسمی و دولتی و یا روابط شخصی، نیازمند آشنایی با زبان های خارجی است. با افزایش نیاز به برقراری روابط خارجی در سطوح گوناگون در دوره معاصر تاریخ ایران، مساله آموزش و یادگیری زبان های خارجی نیز ابعاد جدیدی یافت. در اوایل قرن نوزدهم میلادی، شکست های ایرانیان در دو جنگ مقابل روسیه، آنان را نسبت به عقب ماندگی خود از قافله علوم و فنون نوین آگاه کرد و ایرانیان در صدد برآمدند تا علوم جدید را بیاموزند و در این میان، آشنایی با زبان های خارجی اهمیت فراوانی داشت. عوامل متعددی سبب شد که در دوره نخست این حرکت (از قرن نوزدهم میلادی تا جنگ جهانی دوم)، زبان فرانسه جایگاه اول را در میان زبان های خارجی در ایران به‌دست آورد و در دوره بعدی تا پایان عصر پهلوی دوم، این جایگاه نصیب زبان انگلیسی شد. در مقاله حاضر، این مساله نخست از جنبه تاریخی مورد واکاوی قرار می گیرد و شواهد و قرائن تاریخی در خصوص تغییر و تحول در زبان خارجی رایج در ایران بررسی می شود، سپس کوشش می شود تا با کمک نظریه «امپریالیزم زبانی» که از سوی رابرت فیلیپسون مطرح شده، بررسی شود که این تغییر در ضمنِ متاثر بودن از شرایط داخلی و سیاست گذاری دولت های ایرانی، تحت تاثیر یک روند جهانی و مطرح شدن زبان انگلیسی به‌عنوان زبان بین المللی نیز بوده است. به عبارت دیگر، وضعیتی مغایر با روند بین المللی در ایران رخ نداده و اهمیت یافتن زبان انگلیسی را در ایران به‌عنوان اولین زبان خارجی، باید متاثر از سیاست های جهانی سازی دانست.

foreign languages education in the qajar and pahlavi eras (with reliance on linguistic imperialism theory)

abstractforeign relations, at all levels, whether formal, state or personal relations, require familiarity with foreign languages. with the increase in need for establishing foreign relations at all levels in the contemporary iranian history, the issue of educating and learning foreign languages got new aspects. in the early 19th century, the iranian defeats in two wars against russia made them aware of their lag behind the new science and technology train, and the iranians decided to learn the new sciences. and in this regard, familiarity with foreign languages was of paramount importance. various factors led to the french language becoming the primary among the foreign languages in the 1st period of this movement (from the 19th centrury to the 2nd world war), and during the next period (until the end of the 2nd pahlavi reign), english became the first foreign language. in this paper, this issue is probed first from the historical aspect, and the historical evidence and clues relating to the change and development  of foreign languages in iran is looked into. then, using the &linguistic imperialism& theory by robert phillipson, it is examined how this change, while being influenced by domestic conditions and policy making of the iranian governments, has been influenced by a global trend and the english language emerging as an international language. in other words, iranian situation has not been contrary to the international trend, and the emerging of the english language in iran as the first foreign language, must be seen as influenced by the globalization policies.