کشمکش بین اعراب، ترکان و ایرانیان بر سر بصره (طی سال‌های 1700-1600میلادی)

بصره ایستاری در راه رسیدن به مکه بود. این شهر نقش محوری در تجارت و سیاست و نیز کشمکش قدرت میان دولت صفویه و امپراطوری عثمانی ایفاء می‌کرد. در سال 917ق./ 1512م. بصره تحت سلطه حکومت مستقل عربی به نام منتفق اداره می‌شد. ظاهراً نخستین بار شاه اسماعیل اول صفوی ادعای تملک بر بصره را داشت، اما هرگز تفوق خود را بر آن نواحی تثبیت نکرد. در سال 1021ق./ 1612م. یکی از سرکرده‌های نیروهای عثمانی با حفظ مقیدات محلی، سلسله مستقلی به نام افراسیاب را بنیان نهاد که تا سال 1080ق. / 1669م. بر بصره حکم می‌راند. دخالت در امور بصره تنها به ایرانیان محدود نمی‌شد؛ هنگامی که افراسیاب پاشا نیروهای والی هویزه را از شهر بصره بیرون کرد، نیروهای صفوی در اواخر سال 1029ق./ 1620م. تحت فرماندهی امام قلی خان به بصره یورش بردند. اما از آنجایی که پرتغالی‌ها از تجارت با بصره سود سرشاری کسب می‌کردند، در صدد دفاع از شهر برآمدند. اقتدار مجدد دولت عثمانی در سال 1080ق. / 1669م. منجر به صلح و آرامش 10 ساله در این ناحیه گردید، با این حال بار دیگر از سال 1090ق. / 1680م. جنگ‌ها با قبایل عرب به ویژه با قبیله منتفق از سرگرفته شد. طی سلطنت شاه سلیمان صفوی تعدادی از والیان بصره به دولت ایران پناهنده شدند و از حاکم صفوی تقاضای کمک نظامی نمودند. اما شاه برای حفظ قرارداد صلح بین دو کشور به هیچ یک از آن‌ها کمک نکرد. سرانجام در دوره شاه سلطان حسین صفوی بود که پادگان ایرانی کلید طلایی دروازه شهر را به فرمانده عثمانی واگذارکرد و نیروهای ایران در سال 1110ق. / 1700م. شهر را ترک کردند. این پژوهش تنها قدرت‌ها و قبایل در دوره مورد بحث را بررسی نمی‌کند، بلکه جامعه بصره و مشکلات آن را از آغاز سده شانزدهم تا پایان سده هفدهم به تصویر خواهد کشید.

Diplomatic formalities in Iran during the Qajar era until the end of Naseri period (Case study: ambassadors and foreign envoys admission)

This paper discusses the admission formalities of foreign envoys and ambassadors in Iran during the Qajar era until the end of Naseri period. Qajar diplomacy was mainly based on the Iranian social customs and continuation of Safavid formalities, but due to the expansion of foreign relations during the Fat,h Ali shah reign onward, which is coincided with the  internationalizing diplomatic formalities after the Vienna Congress, diplomatic formalities of the Iranian court changed gradually and these development is examined in this paper. The paper is a descriptive and analytical account of relevent documents and travelogues.  This paper shows that before establishment of foreign ministry in Naseri period, diplomatic formalities were practiced traditionally, based on the king and chancellor decrees, but after establishment of foreign ministry, this new organization formally took the responsibility of diplomatic formalities and prepared relevant manuals.