بررسی تحلیلی رساله‌های جهادیه در جنگ‌های ایران و روس

جنگ‌‌های ‌ایران ‌و روس‌ در سال‌های 12281218ق./18131803م. و 12431241ق./18271825م. بر سر تصرف‌ منطقه‌ قفقاز، یکی از وقایع اثرگذار‌ ‌دو قرن‌ اخیر ایران ‌در ابعاد سیاسی‌، اجتماعی ‌و اقتصادی‌ است. در این جنگ‌ها، فتحعلی شاه قاجار (11851250ق./18341771م.) برای دفاع از کشور و مقابله با روس‌ها به مراجع و علما متوسل شد. مجتهدان با توجه به نیاز کشور به نیروهای مردمی و پشتیبانی بیشتر از جبهه‌های جنگ، رسایل و فتاوا برای مقابله با روس‌ها نوشتند. این مقاله بر آن است با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی، رسایل جهادی و محتوای آن‌ها را مورد بررسی قرار دهد. سوال اصلی مقاله این است که در دوره قاجار چه کسانی رساله‌های جهادیه نوشتند و محتوای این رسایل چیست؟ از سوی دیگر انتشار این رساله‌ها چه تاثیری بر جای گذاشت؟ بر این اساس، رساله‌های جهادیه مورد ارزیابی قرارگرفته و نشان داده می‌شود که پربسامدترین موضوعات مطرح‌شده در آن‌ها، اعلان جهاد علیه روس‌ها، بیان وظایف فرماندهان و احکام جهاد است. معرفی اشغالگران روسی به‌عنوان کفار حربی، اطاعت و فرمانبری از فرماندهان، اشاره به وظایف حاکمان و مشروعیت‌بخشی به فتحعلی شاه و عباس میرزا در جنگ با روس‌ها از جمله مواردی بود که موردتوجه علما قرارگرفته و در کتاب‌های جهادیه آمده است. انتشار این رساله‌ها باعث تجهیز قوای مردمی برای حضور در جنگ و از سوی دیگر موجب شکل‌گیری ادبیات جهادی و مقاومت شد.