سفرِ بازگشت خسرو میرزا از سنت پطرزبورگ تا تبریز

خسرومیرزا فرزند عباس‌میرزا نایب‌السلطنه، به دنبال مرگ گریبایدوف وزیرمختار روسیه ماموریت یافت تا همراه با هیئتی بلندپایه به روسیه برود و عذرخواهی رسمی دولت ایران از این اتفاق را به آن کشور اعلام کندو میرزا مصطفی افشار از همراهان هیئت نیز به دستور میرزا مسعود انصاری گرمرودی از بلندپایگان دستگاه عباس ‌میرزا ماموریت یافت که گزارش روزانه این مسافرت را مکتوب نماید. از این رو، سفرنامه‌ای از مسافرت و عملکرد هیئت اعزامی تهیه شد که «سفرنامه خسرو میرزا به سنت‌ پطرزبورگ» نام گرفت. از این سفرنامه، نسخه‌هایی در ایران و خارج از ایران وجود دارد و فهرست سفرنامه شامل شش فصلاست، اما متاسفانه فصل ششم که شامل گزارش بازگشت هیئت از روسیه به ایران است، در هیچ کدام از نسخه‌ها موجود نیست و از این رو، فصلی مفقوده محسوب می‌شود. این سفرنامه را جورج بورنوتیان از ایرانیان مقیم آمریکا و استاد رشته تاریخ در آمریکا از فارسی به انگلیسی ترجمه کرده و همچنین با استفاده از اسناد و مدارک روسی و نیز منابع انگلیسی، فصل مفقوده ششم سفرنامه را بازسازی نموده است. مقاله حاضر ترجمه بخش سفرِ بازگشت خسرو میرزا از سنت پطرزبورگ تا تبریز از کتاب بورنوتیان است و می‌تواند به روشن ‌شدن بخشی از تاریخ مفقوده دوره قاجار به‌ویژه روابط ایران و روسیه در آن دوره کمک نماید.