سیر تحول قانون تذکره در دوره قاجار

سندی را که در منابع از آن به عنوان تذکره، جواز عبور، باشت‌بورد و فته مرخصی یاد کرده‌اند، همگی مترادف گذرنامه است. این سند، مجوز عبور از مرز برای ارائه به گذربانان، راهداران و مرزبانان است که حکومت به اتباع خود می‌دهد. با تشکیل دولت‌ملت‌های جدید در جهان، قواعد نوینی بر مناسبات بین‌المللی حاکم شد، اما این قوانین در ایران جایگاهی نداشت. در اوایل دورۀ قاجار به ‏مانند حکومت‌های سلف خود در زمینۀ صدور اسناد هویتی، تنها برای ماموران ارسالی یا نمایندگان خارجی کاغذهایی جهت احراز هویت و شرح ماموریت صادر می‌شد؛ ناهمگونی سیستم حکومتی در ایران با نظام جهانی، ناآگاهی به نیازهای مناسبات بین‌المللی را نیز به همراه داشت. تحول تدریجی تذکره در کنار تشکیلاتی ‏شدن وزارت خارجه سبب تاسیس تذکره‌خانه در دوره ناصری شد؛ با تدوین دستورالعمل‌های مربوط به تذکره و اهمیت آن در ادامه حکومت قاجار در دوره مظفری نیز اداره تذکره دولت علیه ایران تاسیس و با انقلاب مشروطه راهکارهایی برای اعتباربخشی به گذرنامه‌های ایرانی در پیش گرفته شد. تدوین قوانین جدید در بارۀ تذکره، تغییر در ساختار این اسناد را نیز به دنبال داشت؛ بنابراین در پژوهش حاضر خواهیم کوشید سیر تحول قانون تذکره در دورۀ قاجار و ساختار این سند را به عنوان سندی هویتی بررسی کنیم.