وزیران امور خارجه در دوره ناصرالدین شاه

در دوره ناصرالدین شاه مناسبات خارجی ایران به صورت چشمگیری توسعه یافت و متناسب با آن، امور خارجی از حیطه وظایف دربار و شخص صدراعظم، به وزارت امور خارجه منتقل شد،که  28 سال از تاسیس آن می‌گذشت. این تحول، با آغاز حکومت ناصرالدین شاه  و صدارت امیرکبیر مصادف بود؛ صدراعظم مقتدری که خود، سابقه سال‌ها حضور موفق در هیات‌های سیاسی اعزامی به دیگر ممالک را در کارنامه داشت و به اهمیت تشکیلات امور خارجی کاملاً واقف بود. اگرچه عمر کوتاه صدارت، فرصتی برای تحقق افکار بلند آن بزرگ مرد باقی نگذاشت، اما تربیت‌یافتگان و نهادی که او  بنیان نهاد، میراث گرانقدری برای عرصه تشکیلات خارجی ایران بود. در مقاله حاضر بر پایه روش توصیفی تحلیلی، ضمن معرفی  وزرای امور خارجه در دوران سلطنت ناصرالدین شاه قاجار، به بررسی شرایط و عملکرد دوران وزارت هریک از آنها می پردازیم. بر اساس نتایج تحقیق روشن شد که وزارت امور خارجه نیز مانند سایر ارکان دیوانی عصر قاجار، در میدان دو قطبی روس انگلیس گرفتار بود و جدال سخت میرزا سعید خان و میرزا حسین‌خان بر سر منصب این وزارت، جز تباهی و ناکارآمدی سیاست خارجی ایران حاصلی در پی نداشت.

Foreign Ministers in Naser alDin Shah’s Administration

During the reign of Naser alDin Shah, foreign relations of Iran were remarkably developed and as a result the issues of foreign affairs were no longer within the jurisdiction of the court and the Chancellor and were assigned to the Ministry of Foreign Affairs which had been established for 28 years. Such development coincided with the beginning of Naser alDin Shah’s reign and Chancellorship of Amir Kabir, an authoritative chancellor who had not only been tasked with foreign affairs but also had years of remarkable experience in diplomatic missions to other countries and was wellinformed about the importance of foreign affairs structures.  Although his short term of chancellorship did not allow him to realize his lofty ideas and aspirations, he left a valuable legacy for the foreign affairs of Iran through laying the foundation and training professionals. Using a descriptiveanalytical method, the present article, while introducing foreign ministers in Naser aldin Shan’s administration, gives accounts on performance and circumstances of their terms of office.  The study found out that the then Ministry of Foreign Affairs, similar to other Qajar’s administrative structures, was stuck in RussiaBritain bipolarity and the fierce controversy between Mirza Saeed khan and Mirza Hossein Khan over the position of minister led to no result but decay and inefficiency of Iran’s foreign policy.