بررسی مصلحت و اضطرار شرعی در فقه خانواده

مصلحت و اضطرار از مفاهیم دیرپا در شرع هستند که کارآیی آن‌ها در فقه نمود پیدا کرده است. شارع پیوسته این را مد نظر داشته است که در احکام و قوانین، چارچوب‌هایی قرار دهد که این قوانین را منعطف سازند و حالات مکلف و وضعیت وی را در کیفیت فرمانبرداری لحاظ کرده است به‌گونه‌ای که بنده‌ای در شرایط خاص، حتی با انجام حرامی مطیع و فرمانبردار بشمار آید که به صورت طبیعی اگر آن عمل را مرتکب می‌شد گناهکار می‌بود. مصلحت چیزی است که سازگار با مقاصد انسان در دنیا و آخرت است و نتیجه‌ی آن دستیابی به سود و منفعت و پرهیز از زیان‌ها می‌باشد و حجیت آن با مانند سیره‌ی عقلا به اثبات می‌رسد. همچنین اگر مصلحت، یک مصلحت ملزمه باشد از قاعده‌ی ملازمه میان حکم عقل و شرع نیز می‌توان حجیت آن را بدست آورد. اضطرار وضعیت غیر قابل تحملی است که فرد را به ارتکاب حرام و ترک واجب می‌کشاند، پشتوانه‌ی حجیت اضطرار و احکام برآیند آن ادله‌ای مانند قرآن، روایات و عقل می‌باشد. در این تحقیق کوشید شده است پس از بحث‌های مقدماتی و نمونه‌های تطبیقی از بحث مصلحت و اضطرار، مقایسه‌ای میان مصلحت و اضطرار صورت گیرد و تشابهات و تمایزات آن‌ها شناسانده شود و به این پرسش پاسخ داده شود که چگونه مصلحت و اضطرار می‌توانند در بحث احکام مربوط به خانواده، منبع برای تشریع احکام از سوی مجتهدان قرار گیردند. با یافتن نمونه‌هایی از احکام مربوط به خانواده در مانند اطفال به این نتیجه دست یافته شد که شارع قوانین مربوط به اطفال و کودکان را بر پایه مصلحت و غبطه جعل کرده است به گونه ای که با استقراء احکام مربوط به کودکان که از سوی فقیهان مطرح شده است به این نتیجه می‌انجامد که مصلحت از جایگاه والایی برخوردار بوده و در پی آن این رعایت مصلحت در قانون‌گذاری نیز تاثیر خود را گذاشته است. همچنین با وجود اضطرار و ضرورت در احکام مربوط به خانواده و مخصوصا اطفال و کودکان می‌توان حالت‌های ثانویه‌ای به وجود آورد و احکامی را بر آن‌ها بار کرد.