مشابهت سنجی نظریه «بخت اخلاقی» و «تاثیر عوامل غیر ارادی بر استحقاق کیفر» نزد اصولیان

اصطلاح بختِ اخلاقی اشاره به تاثیر عواملِ مبتنی بر بخت بر قضاوت های اخلاقی پیرامون کارهای انسان دارد؛ ویژگی های وراثتی و نهادینه، موقعیت های زمانی و مکانی و نیز پیامدهای غیر قابل پیش بینی یا پایش، از برجسته ترین عوامل مبتنی بر بخت به شمار می آیند. اندیشمندان اخلاق پاسخ های مختلفی برای حلّ این چالش پیشنهاد داده اند که چگونه می توان علی رغم وجود عوامل مبتنی بر بخت، قضاوت اخلاقی منصفانه ای را انجام داد. در چالشی مشابه، اندیشمندان اصول فقه نیز کوشیده اند مسئلۀ استحقاق کیفر اخروی را با توجه به تاثیر عوامل غیر ارادی بر کردار انسان مورد واکاوی قرار دهند. در این نوشتار به شناسایی و نقد رویکردهای اصولیان پیرامون مسئلۀ یادشده پرداخته می شود. حاصل سخن آنکه اصولیان غالباً می پذیرند که امر مبتنی بر بخت، غیر اختیاری و خارج را از کنترل را نمی توان در کیفردهی دخیل دانست؛ اما برداشت آنان از این مفاهیم متفاوت است. باورها، دسته بندی ها و راه حل های ارائه شده از سوی اصولیان در این مسئله، مشابهت و اشتراکات قابل توجۀ با باورهای اندیشمندان اخلاق در مسئلۀ بخت اخلاقی دارد.

comparison of the theory of ’moral luck’ with ’the influence of involuntary factors on the deserve of punishment’ among uṣūlīs

the term ‘moral luck’ refers to the influence of factors based on luck on moral judgements about human actions. hereditary and regulative characteristics, temporal and spatial situations, as well as unforeseeable or unmonitored consequences, are among the most distinguished factors based on luck. scholars of ethics have proposed different answers to solve this challenge that how to make a fair moral judgement despite the existence of luck-based factors. in a similar challenge, the uṣūlīs have also tried to analyze the issue of deserving afterlife punishment according to the influence of involuntary factors on human actions. this study has identified and criticized the approaches of uṣūlīs regarding the mentioned issue. as a result, uṣūlīs often accept that things based on luck, which are involuntary and out of control cannot be considered involved in punishment. but, their understanding of these concepts is different. the beliefs, classifications and solutions presented by the uṣūlīs in this issue have significant similarities and commonalities with the beliefs of scholars of ethics regarding the issue of moral luck.