عدم شمولیت قاعدۀ دیۀ اعضای یکی و دوتایی نسبت‌به اعضای غیر‌اصلی (تبعی)

یکی از مهم‌ترین قواعد حاکم بر دیات، قاعدۀ دیۀ اعضای یکی و دوتایی است که مسامحتاً به قاعدۀ دیۀ اعضای زوج و فرد تعبیر می‌شود. قاعدۀ مذکور بیانگر آن است که ازبین بردنِ عضو تک و هر عضوی که جفت باشد موجب دیۀ کامل است و ازبین بردنِ یکی از آن دو، موجب نصف دیه است. این قاعده در مادۀ 563 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 انعکاس پیدا کرده‌است. اما با وجود این، محدودۀ شمولیت در قاعدۀ دیۀ اعضای یکی و دوتایی از حیث اصلی و تبعی بودنِ  اعضا مشخص نشده‌است. به همین خاطر نویسندگان با تتبع در کتب فقهی و آرای فقها درضمن بررسی مصادیقی از  اعضا، به این مهم دست یافته‌اند که به دلیل انصراف روایات قاعده، مراد از عضو در قاعدۀ مذکور اعضایی هستند که اصلی‌اند. اقتضای اصل تناسب جنایت و دیه و ارتکاز عرفی نیز، موید این انصراف است. درنتیجه دربارۀ دیۀ برخی اعضای تبعی مانند نوک پستان و سوراخ‌های بینی که دلیل خاصِ قابلِ استنادی دالّ بر ثبوت مقدار دیه‌شان وجود دارد، براساسِ حکم ذکرشده در دلیل خاص، به آن حکم می‌شود و دربارۀ آن دسته از اعضای تبعی مانند نخاع و ترقوه و آپاندیس که دلیل خاصی جز قاعدۀ مذکور دالّ بر ثبوت دیه‌شان وجود ندارد، با توجه به مدعای این مقاله یعنی عدم شمولیت قاعده نسبت‌به اعضای تبعی، به ارش و حکومت حکم می‌شود.

Non-Inclusiveness of the Rule of Blood-Money of Single or Paired Organs toward Subordinate Organ

One of the most important rules which dominated the bloodmoney rule is the rule of bloodmoney of single and paired organs which has been construed as the rule of bloodmoney of single and paired organs. The mentioned rule indicates that full bloodmoney must be paid for damaging a single organ or both of paired organs and half of bloodmoney for damaging an organ of a paired. This rule is codifiedin Article 563 of the Islamic Penal Code in 2013. But despite that, the scope of inclusiveness is not determined within the rule of bloodmoney of a single and paired organs with regard to being the main part of the body or subordinate of that.For this regard, inquiring into Fiqhi books and jurists’ opinions while examining some examples of organs, the writers, due to the attention of narrations to some organs, have gained access to this important point that it is aimed at those organs which are the main. This attention is endorsed by the necessity of proportionality between crime and bloodmoney and also customary reliance. So, regarding the bloodmoney of some subordinate organs such as nipples and nostrils which there is a special and reliable tradition about the value of bloodmoney, it is judged based on the said rule.  According to the claim of this study of noninclusiveness of the rule toward subordinate organs, it is judge to arsh (compensation payable in the case of offences against the body) for those subordinate organs such as spinal cord, clavicle and appendix which there is no special rule to prove the bloodmoney other than the said rule.