رویکرد مقارَن در حاشیۀ شیخ بهایی بر شرح مختصر الاصول عَضُدی

شیخ بهایی آخرین اصولیِ دورۀ نهضت مجدد است که دو اثر ارزشمند زبدة ‌الاصول و حاشیۀ شرح مختصر الاصول، نشانۀ تبحر او در اصول است. زبدة ‌الاصول که سال‌ها متن آموزشی در مدارس بوده‌است در دورۀ سیطرۀ اخباریان، با توجه به الاحکام آمدی و نهایه علامه حلی، دربارۀ اصول فقه مذاهب نگاشته شد. او در حاشیه شرح مختصر الاصول با بیانی موجز و تخصصی، به اهمّ نقدهایش بر شرح مختصر الاصول عضدی پرداخت و با تشریح اقوال علمای بنامِ مذاهب اسلامی، به جمع آرا و ترجیح نظر مختار یا ارائۀ دیدگاه مستقل پرداخت. او اولین اصولی است که مفهوم «علم» را در تعریف فقه در معنای اعم از ظن و قطع به‌کار برد و بنابر مذهب تخطئه، اجتهاد را از مقولات مشکک برشمرد و اکثر مجتهدان را متجزی دانست. هم‌چنین او اولین کسی است که اجماع منقول به خبر متواتر را به‌سبب حسی بودنِ تواتر، معتبر ندانست؛ اطلاق لفظ «واجب» بر واجب مشروط را مَجاز خواند و تعبد به خبر واحد را عقلاً و به اجماع امامیه جایز شمرد. هدف از نگارش این مقاله، تخریج اسلوب شیخ بهایی در اصول فقه مقارن، به‌منظور الگوبرداری در تحقیقات مشابه است.

A Contemporary Approach to the Margin of Shaykh al-Bahāʼī on the Book Sharḥ al-Mukhtaṣar al-Uṣūl al-ʿAḍudī

Shaykh alBahāʻī is the last uṣūlī of the Era of Renewal, whose two valuable works namely, Zubdat alUṣūl and Ḥāshīyat alSharḥ alMukhtaṣar alUṣūl are the signs of his mastery over uṣūl. The book Zubdat alUṣūl, which has been an educational textbook in the Islamic Seminaries for many years, was written about the uṣūl alfiqh almadhāhib (Principles of Jurisprudence of the Islamic Schools of Thought) according to the books alAḥkām by Āmadī and alNihāyah by ʿAllāmah alḤillī during the period of Akhbārī rule. In the book Ḥāshīyat alSharḥ alMukhtaṣar alUṣūl, he made the most important of his critiques of Sharḥ alMukhtaṣar alUṣūl alʿAḍudī with a concise and specialized statement. By explaining the views of the most prominent scholars of the Islamic schools of thought, he expressed the selected views or independent opinions. He was the first uṣūlī scholar who used the concept of “knowledge” in the definition of fiqh in both certitude (qaṭʿ) and presumption (ẓann) senses. According to the Takhṭiʼah (Falsification) School of Thought, he has considered ijtihād as a doubtful category and considered most of the mujtahids as mutijazzī (partial). He was also the first to deny Ijmāʿ alManqūl bi alKhabar alMutawātir (transmitted consensus by the tradition narrated by several sources) due to being sensory of tawwātur, the first to allow the use of the word “wājib” (obligatory) for conditional obligatory, and the first to consider the obedience to khabar alwāhid (tradition with a single transmitter) permissible rationally and according to the consensus of Shīʿah. This study aimed to explore out the style of Shaykh alBahāʼī in the principles of contemporary jurisprudence in order to emulate in similar research.