معیارهای ساختاربندی علم فقه و شاخص های ارزیابی آن

ساختاربندی علم فقه بر اساس معیارهای گوناگونی طراحی می شود. حداقل سه دسته معیار منطقی، فلسفه فقهی و درون فقهی برای ساختاربندی فقه وجود دارد. معیارهای منطقی معیارهای لازم و مشترک در هر ساختاری است. معیارهای فلسفه فقهی، معیارهای ترجیحی است که فقیهان بدان تصریح کرده اند و معیارهای درون فقهی، معیارهای ترجیحی است که از فقه گرفته شده اند. در این مقاله، پس از بیان انواع معیارهای ساختاربندی، معیارهای جامعیت، مانعیت، اساس واحد، تباین اقسام، انسجام، هدف داری و پاسخگویی در حیطه معیارهای منطقی، معیارهای قصد تقرب، اخروی و دنیوی بودن، مطلوبیت ذاتی، غرض از تشریع، دفع مفسده و جلب منفعت، حفظ مقاصد شریعت، ارتباطات انسانی، مراحل طبیعی زندگی، کمال یابی قوای نفسانی، نیازهای بشر، حق در حیطه معیارهای فلسفه فقهی و معیارهای سنخ فعل مکلف، سنخ موضوع، سنخ حکم، اصناف مکلفان، احوال مکلف، آثار و لوازم فعل مکلف در حیطه معیارهای درون فقهی بررسی و ارزیابی شده است. ساختارهای فقهی را بر پایه شاخص های مختلفی می توان ارزیابی کرد. شاخص ها ذیل معیارها قرار می گیرد. در این پژوهش با روش استقرای کتاب های فقهی و غیرفقهی معیارهای ساختاربندی استقصا شده است.

The Standards of Structuring Jurisprudence and Its Assessment Indices

Structuring the science of jurisprudence is developed based on logical necessary criteria. There are three criteria in this regards as the intellectual criteria, philosophy of jurisprudence and internal jurisprudence criteria for structuring jurisprudence. Logical criteria are the common and necessary ones for developing a structure. The criteria pertaining to the philosophy of jurisprudence are preferential ones, the jurisprudents have clarified using them. However, the internal jurisprudence criteria are preferential ones which are derived from jurisprudence. Having defined different criteria for structuring, the author has evaluated and investigated the internal jurisprudence criteria such as: comprehensiveness, inclusiveness, united basis, distinction of categorizations, coherence, objectivity, responsiveness in the area of logical criteria, criteria for the intention proximity, being mundane or pertaining to the hereafter, natural desirability, the goal of shariah legislation, corruption disposal and gaining benefit, preserving the shariah goals, humanistic communications, the life's natural stages, carnal forces perfectionism, human's needs, the right in the criteria for jurisprudential philosophy and the criteria for the assigned deeds type, subject type, rule type, the assigned guilds, the assigned person's status, the effects and requirements of the assigned person's deeds. Jurisprudential structures could be evaluated based on different criteria which are categorized under standards. Investigating the (non)jurisprudential sources, the structing criteria are extracted.