هویت شناسی قضایای عقلیِ اصول فقه

ابهام در ماهیّت برخی گزاره‌های پُرکاربردِ اصول فقه، سببِ پیدایش منازعاتی میان دانشیان اصول شده است. جستجو در کتاب های اصولی نشان می‌دهد بعضی گزاره‌ها که از سوی مشهور اصولیان، بدیهی، عقلی، فطری و بی نیاز از استدلال قلمداد شده، از جانب گروه دیگر، مورد انکار تامّ و تردید قرار گرفته است. این وضعیّت در قضایایی نظیر قُبح عقاب بلابیان، قبح تجرّی، حجیّت ظواهر، حجیّت قطع و ... به چشم می‌خورد. طُرفه آنکه گاه هر دو طرف این منازعه، ادّعای بداهت و یقینی بودن مُدّعای خویش را دارند. سوال اینجاست که ریشۀ پیدایش چنین اختلاف نظر غریبی چیست؟ نگارندگان بر این باورند که شفاف شدنِ ماهیّتِ این گونه گزاره‌ها می‌تواند مَنشا تفرّق آرا را آشکار سازد. در این مسیر، به تحلیل قوانین نانوشته حاکم بر جوامع انسانی (الزامات عامّ جمعی) پرداخته شده است و با تفکیک میان «الزامات فردی» از «الزام‌های اجتماعی عام» و ترسیم مرزی شفاف میان «احکام عقلی و عقلایی» به این فرجام رسیده ایم که قضایای اصولی از سنخ باید‌های اجتماعی و اعتبارات عقلایی می‌باشند و آمیختنِ ناصواب آن ها با احکام عقلی فردی، سبب بروز منازعات پیش گفته است.

On the Identification of Intellectual Premises of Principles of Jurisprudence

On the Identification of Intellectual Premises of Principles of Jurisprudence[1] Hossein Farzaneh[2] Reza Haqpanah[3] Muhammad Emami[4] Abstract Ambiguity in some useful propositions in principles of jurisprudence has caused disputes among osuli scholars. Searching in some osuli books, one may find out that some propositions by the majority of these scholars have been considered as “definite, intellectual, natural, and free from argumentation”.  On the other hand, some other scholars have raised doubts such propositions totally, which are reflected in the issue such as inexpressible indecency of punishment, the indecency of tajarri, manifest authenticity, and certitude authenticity. The point is that occasionally these two parties of the dispute are of the opinion that what they claim are taken for granted and they are sure about them. The question to be answered here is that what is the reason for such an odd disagreement? It is believed by the researchers of this paper that given such propositions are clearly stated, the origin for the disagreements is determined.  In the course of the research, the researchers have analyzed such unwritten rules governing the humanistic societies (general public requirements).Having differentiated the “individual requirements” from “general public requirements” and having delimited the “intellectual and rational rules”, the researcher have concluded that osuli propositions belong to social requirements and intellectual accounts whose wrong  mingling with individual intellectual rules have caused the aforementioned disputations. ______________________________________________________________ [1] Received in: 6/8/2018                                        Accepted in:  28/2/2018   (Extracted from Thesis) [2] PhD Candidate of Islamic Law and Jurisprudence, Razavi University of Islamic Sciences. Email: hosseinfarzaneh@gmail.com [3] Assistant Professor of Qur’an and Hadith, Razavi University of Islamic Sciences Email: rhaghp@yahoo.com [4] Associate Professor of Islamic Law and Jurisprudence, Razavi University of Islamic Sciences . Email: dr.imami@gmail.com