سیر تطور اندیشه مهدویت در آموزه‌های فضل‌اله استرآبادی

با سقوط ایلخانان، ایران دچار ناآرامی شد. این شرایط با حمله تیمور به سبب کشتارهای بی‌رحمانه‌اش شدت گرفت و به دنبال آن، ایران از جنبه‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی دچار التهابات فراوان شد. مجموع این رویدادها به ایجاد اندیشه‌های افراطی با جنبه‌های مذهبی، همچون شکل‌گیری حروفیان، انجامید. فضل‌اله استرآبادی، رهبر حروفیان، در ابتدا با تکیه بر شعائر شیعی و گسترش اندیشه‌های غالیانه، فعالیت خود را آغاز و در ادامه با تاکید و تقویت ‌اندیشه مهدویت، اذهان عمومی را به خود جلب کرد. این مقاله به دنبال پاسخگویی به این سوال است که تطور اندیشه مهدویت در آموزه‌های فضل‌اله استرآبادی به چه صورت بود. روش پژوهش در مقاله حاضر، توصیفی و مبتنی بر تحلیل داده‌های تاریخی است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که جنبش‌های سیاسی_اجتماعی و مذهبی از آن دسته تحولاتی هستند که در یک جامعه، عموماً به منظور پیشبرد اهداف و مقاومت در برابر حاکمان ظالم وقت به وقوع می‌پیوندند؛ ازاین‌رو فضل‌اله با توجه به فشار و ظلم متاثر از حملات مغولان و تیموریان بر مردم و با تکیه بر نیروی محرک مسئله ‌‌مهدویت، از آن در خیزش خود برای ایجاد مدینه فاضله و پیاده‌سازی این آرمان جهت تحقق عدالت اجتماعی بهره برد و دستاویزی برای رسیدن به اهدافش قرار داد. باید به این نکته توجه داشت که آموزه‌های فضل‌اله به‌تدریج و در گذر زمان شکل گرفتند.

development of the doctrine of mahdism in faḍl allāh al-astarābādī’s thought

after the fall of the ilkhanate dynasty, iran underwent periods of unrest. the turmoil intensified following timur’s attack and the ensuing brutal bloodshed. subsequently, iran witnessed significant upheavals in cultural, social, and political spheres. these events played a pivotal role in shaping religious extremist views, exemplified by the emergence of the hurufists. faḍl allāh al-astarābādī, the leader of hurufism, initially engaged with shiite slogans and held exaggerated (ghālī) ideas regarding shiite imams. later, he focused on promoting the doctrine of mahdism, garnering widespread public support. this article seeks to address the question: how did the doctrine of mahdism evolve in the thoughts of faḍl allāh al-astarābādī? the research methodology employed in this article is descriptive, relying on an analysis of historical data. the research findings highlight that political, social, and religious movements are responses to societal objectives and resistance against unjust and oppressive rulers. faḍl allāh, drawing from the grievances and injustices inflicted by the mongols and the timurid dynasty, utilized the motivating force of mahdism to initiate an uprising aimed at establishing a virtuous society (utopia) and ensuring social justice. it is crucial to note that faḍl allāh’s doctrines developed gradually over time.