بررسی تاثیر مبانی مدرنیته بر روش‌شناسی فهم قرآن: مهدی بازرگان و عبدالکریم سروش

جریان روشنفکری متجدّد در مسیر آشتی میان سنت و دنیای مدرن، از یک سو با مطالعه و اثرپذیری از الاهیات مسیحی و کارزار اندیشه در غرب، و از سوی دیگر با بازخوانی و نظریه‌پردازی در حوزه ماهیت وحی، چگونگی نزول قرآن و روش فهم آن، به ایجاد هماهنگی و سازواری میان دین با مدرنیته روی آورد که گاه موجب کم‌رنگی برخی وجوه دین و قرآن در مدرنیته شد. مهدی بازرگان و عبدالکریم سروش از جمله نمایندگان این جریان هستند که علی‌رغم تفاوت دیدگاه، مبانی مشترکی در گرایش به مدرنیته داشتند. پژوهش حاضر ضمن بررسی برخی مبانی مدرنیته همچون آزادی‌خواهی (لیبرالیسم)، انسان‌محوری (اومانیسم)، این‌جهان‌باوری (سکولاریسم)، اثبات‌باوری (پوزیتیویسم)، کثرت‌گرایی دینی، عقل‌گرایی، عمل‌باوری (پراگماتیسم) و تاریخ‌نگری، تحلیل عصری و فلسفی در اندیشه این دو روشنفکر دینی، زبان و منطق فهم قرآن را بررسی می‌کند. بر اساس نتایج تحقیق، اگرچه نحوه مواجهه این دو روشنفکر دینی با مبانی نظری مدرنیته در برخی ابعاد تشابهات و تمایزاتی دارد، اما در ریشه و بافت نظریه‌پردازی‌شان تاثیرات همسویی گذاشته است. روش‌شناسی فهم قرآن از منظر بازرگان متناسب با عصر خود در چارچوب مولفه‌های ساده مدرنیسم تحلیل‌پذیر است، اما رویکرد دین‌شناختی سروش با منطق پسامدرن و جریان الاهیات آزادی‌خواه به پیش می‌رود.

investigating the effect of the foundations of modernity on the methodology of understanding the quran: mahdi bazargan & abd al-karim sorush

studying christian theology and confrontation of ideas in the west and theorizing about issues such as the nature of revelation, how the quran was revealed, and the method of understanding it, the new intellectual current tried to create harmony between religion and modernity, which sometimes caused some aspects of religion and the quran to fade in modernity. mahdi bazargan and abd al-karim sorush are among the representatives of this current who, despite the difference in their views, had common foundations in the tendency towards modernity. examining some foundations of modernity such as liberalism, humanism, secularism, positivism, religious pluralism, rationalism, pragmatism, historicism, and contemporary and philosophical analysis in the thought of these two religious intellectuals, the present article studies the language and method of understanding the quran. according to the results of the research, although the way these two religious intellectuals deal with the theoretical foundations of modernity has similarities and differences, it has had a similar effect on the roots and context of their theorizing. the methodology of understanding the quran from the point of view of mahdi bazargan can be analyzed in the framework of the simple components of modernism, but sorush’s theological approach goes with postmodern logic and the movement of libertarian theology.