جایگاه فلسفه و کلام در مفهوم‌سازی خدا نزد نصیرالدین طوسی

در فلسفه و کلام اسلامی خدا با اسامی مختلفی خوانده می‌شود و مفاهیمی که برای اسم خاص خدا به کار می‌رود در آنها متفاوت است. نصیرالدین طوسی در میانه فیلسوفان و متکلمان قرار گرفته و نگاهش به مسئله خدا نیز بهره‌گیری از هر دو دیدگاه فلسفی و کلامی است. او از «صانع»، «خالق»، «باری»، «الله» و نیز «واجب‌الوجود» برای اسم خدا استفاده کرده است که از حیث مفهومی با هم متفاوت‌اند. پرسش ما در این نوشتار آن است که: مفاهیم به‌کاررفته در اندیشه نصیرالدین طوسی برای خدا تا چه حد کلامی یا فلسفی است؟ آیا در مفهوم‌سازی خدا فلسفه را کلامی، یا کلام را فلسفی کرده است؟ در این نوشتار در سه ساحت «ساختار صوری»، «محتوایی»، و «روش‌شناسی» مفهوم‌سازی خدا نزد نصیرالدین طوسی را بررسی می‌کنیم. در ساختار صوری، تمرکز بر نحوه مباحث در آثار وی و تاثیر آن بر مفهوم‌سازی خدا در اندیشه او است؛ در ساختار محتوایی، بیشتر به خود مفهوم «خدا» و مختصات آن در کلام و فلسفه و تاثیرپذیری نصیرالدین طوسی از کلام و فلسفه در مفهوم‌سازی خدا توجه داریم. سرانجام، در ساختار روشی، تاکید بر روش نصیرالدین طوسی در بررسی مسئله خدا است و این روش را در نحوه اثبات وجود خدا، و نیز تبیین صفات خدا بررسی می‌کنیم. در ضمنِ آن، جایگاه کلام و فلسفه در مفهوم‌سازی خدا روشن می‌شود. نصیرالدین طوسی متکلمی است که کلام را فلسفی کرده است؛ از حیث مفهومی که برای خدا برگزیده و در اثبات وجود خدا و بیان صفاتش، نگاه غالب فلسفی را می‌یابیم.

The Place of Philosophy and Theology in the Conceptualization of God by Nasir alDin Tusi

In Islamic philosophy and theology, God is called by various names, and the concepts used for the specific name of God are different. Nasir alDin alTusi is among the philosophers and theologians, and his view of the issue of God benefits from both philosophical and theological perspectives. He has used Sane‘ (The Maker), Khalegh (The Creator), Bari (The Evolver), Allah (God), and also Wajeb alWojud (The Necessary Being) as the names of God, which are conceptually different. Our question in this article is: To what extent are the concepts used in Nasir alDin alTusi’s thought for God theological or philosophical? In conceptualizing God, did he make philosophy theological or theology philosophical? In this article, we examine the conceptualization of God by Nasir alDin alTusi in three dimensions; structural, content, and methodological. In the structural dimension, the focus is on the arrangement of discussions in his works and their effect on the conceptualization of God. In the content dimension, we pay more attention to the concept of God and its characteristics in theology and philosophy and the extent to which Nasir alDin Tusi is influenced by them in the conceptualization of God. Finally, in the methodological dimension, the emphasis is on Nasir alDin alTusi’s method of examining the issue of God, and we examine this method in the way of proving the existence of God, as well as explaining His attributes. At the same time, the place of theology and philosophy in the conceptualization of God becomes clear. Nasir alDin alTusi is a theologian who has philosophized theology; we find the dominant philosophical view in the concept he has chosen for God and in proving the existence of God and expressing His attributes