معرفی و سیر تطوّر تفاسیر واعظانه شیعه

تفسیر واعظانه، گرایشی است مبتنی بر وعظ و خطابه، در کنار دیگر گرایش‌های مفسران، برای هدایت و ارشاد و با محوریت مخاطب عام، که خصایص و اسلوب ویژه‌ای دارد. مفسر می‌کوشد به هر وسیله بر اثرگذاری تفسیر خویش بیفزاید. دغدغه مفسر در آن به همراه مسائلی که در ذهن می‌پروراند، رشد معنوی افراد جامعه، و توجه‌دادن به سمت کمالات انسانی است. از این‌رو، ذیل هر آیه‌ای به‌تفصیل، مطالب مرتبط با آیه را ذکر می‌کند و از نقل مطالبی که کوچک‌ترین ارتباطی نیز با آیه داشته باشد، دریغ نمی‌کند. در کنار این جامعیت، نظم و نسق تفسیر به هم نمی‌خورد و مهم‌تر آنکه مخاطب را خسته و ملول نمی‌کند. نتایج این پژوهش، که به روش توصیفی تحلیلی انجام شده، گویای آن است که ویژگی‌های هر عصری بر تالیف‌کردن یا نکردن تفاسیر واعظانه اثرگذار بوده است. تفاسیر واعظانه از نقل شفاهی در دوره پیدایش خود در سده نخست به نقطه اوج خود در دوره شکل‌گیری بزرگ‌ترین تفسیر واعظانه شیعی در قرن ششم می‌رسد. سپس با سپری‌کردن مراحل رشد خود، محوریت خود را تا قرن یازدهم حفظ می‌کند. قرن دوازدهم و سیزدهم، دوره افول و کم‌رنگ‌شدن جنبه واعظانه در تفسیر است. در قرن چهاردهم دوباره تفسیر واعظانه، نمود خاصی پیدا می‌کند و دو تفسیر نگاشته می‌شود؛ و در نهایت در پیمودن سیر تکامل خود، در دوره معاصر و به دلیل اهتمام مفسران به مسائل اجتماعی، تغییر ماهیت می‌دهد و به سمت و سوی تفاسیر هدایتی تربیتی گرایش می‌یابد.

The Introduction and Explanation of Evolution Process of Preaching Interpretations in Shia

Preaching interpretation is a trend based on oration and sermon, along with other trends adopted by the interpreter, aiming at direction and guidance with a focus on the general audience, which has special characteristics and style. The interpreter attempts to increase the effectiveness of his/her interpretation any way. Spiritual growth of the community is actually to draw attention to human perfection. Thus, following each verse, he/she notes to the verse related materials in detail and does not hesitate subjects with the slightest connection with the verse. In addition to this comprehensiveness, the layout and order of interpretation is maintained and more importantly the audience does not get bored or tired. The result of this study, which was conducted using descriptiveanalytic method, indicates that the characteristics of each era have been effective on whether the preaching interpretations are written or not. Preaching interpretations of oral quotes in the first century, reached its tipping point in the sixth century and retained its centrality until eleventh century.. Nowadays, according to the scientific and intellectual growth in different fields, especially in interpretation and presence of material thinkers as well as physical and spiritual crises of society and the effectiveness of preaching and sermon, it requires to comprehensive preaching interpretation that can be written according to present era requirements as well as based on Imams’ Words.