جایگاه تشیع در قلمرو حکومت ممالیک

پیشینۀ تشیع در قلمرو ممالیک (648-923ق)، به ویژه در مصر، به صدر اسلام برمی‌گردد. از دید تاریخ‌نگاران مصری، در قلمرو ممالیک، تشیع در قرن‌های نخستین، حتی با وجود سیاست‌های خشن بنی‌امیه و بنی‌العباس علیه شیعیان فراگیر بود. با روی‌کارآمدن خلافت شیعی فاطمیان، تشیع هرچه بیشتر رشد کرد. با وجود سخت‌گیری‌های جانشینان آنان، یعنی ایوبیان، به ویژه صلا‌ح‌الدین، تشیع همچنان، تا اوایل عهد حکومت ممالیک، پرطرف‌دار و فعال بود؛ اما با روی‌کارآمدن ممالیک و اقداماتشان، در پایان این سلسله اثر چندانی از تشیع باقی نمانده بود. این مقاله به دنبال پاسخ این است که چرا تشیع در قلمرو ممالیک، با وجود سقوط خلافت عباسی به دست مغولان، از رشد و گسترش لازم باز ماند و نتوانست همانند مناطقی چون عراق و ایران گسترش یابد؟ به نظر نفوذ برخی از فقیهان حنبلی و مخالفان سنتی شیعیان در دربار ممالیک، جنگ‌های طولانی ایلخانان بعضاً متشیع با ممالیک، احیای خلافت عباسی در قاهره و... در توقف رشد تشیع تاثیرگذار بوده است. در این مقاله، به بررسی و تحلیل این عوامل خواهیم پرداخت.

Status of Shiite Islam in the realm of Mamalik

Background of Shi’ism in Sirya and Egypt can be traced to the earliest Islam. Egyptian historians such as Maghrizi and Ibn Taghriberdi believed Siite Islam was present and active in the early centuries in the mentioned areas. The severe and harsh policies of Sunni rules such as Ummayads, Abbasids and, in particular, Ayyubids couldn’t reduce their great role. But because of the Mamalik activities against the Shiites; their number decreased extremely at the end of Mamalik era, according to Egyptian contemporary historian. This article studies the question “why Shiism could not progress after the downfall of Abbasids Caliphate”.It seems that influence of some Hanabalite scholars in Mamalik court, the long hostility between Mamalik and Iran Ilkhanids in Iran and finally Caliphate revival in Cairo by Baybars had important role in this regard.