مرز میان انسان و حیوان؛ حل ناسازگاری آیاتِ «تکریم و تفضیل بنی ‌آدم» با آیاتِ چالش‌ برانگیزِ «امت حیوانات»، «نطق نمل و هدهد» و «حشر وحوش» در تفاسیر شاخص شیعی و سنی

عقل در آیات قرآن کریم مهم‌ترین وجه تمایز انسان در برابر حیوان ذکر شده است؛ اما قرآن صراحت بیشتری درباره تعریف و لوازم عقل ندارد. مفسران قرآن کریم در تفسیر آیه 70 «اسراء» که تصریح بر «تکریم و تفضیل بنی‌آدم» دارد، عقل را ملاک برتری انسان می‌دانند و در ادامه برای عقل لوازم و ویژگی‌هایی مانند نطق، ادراک مفاهیم کلّی، حشر و امت‌بودن را برمی‌شمرند که دقیقاً همان لوازم و ویژگی‌ها در ظاهر آیات 38 «انعام»، 15-26 «نمل» و 5 «تکویر» به حیوانات نسبت داده شده است. همین مسئله سبب شده است بین دو دسته از آیات مذکور تناقض احساس شود و مفسران را با این چالش روبرو کند که چطور ممکن است انسان بر حیوان برتری داشته باشد و هم‌زمان حیوان همۀ ویژگی‌های برتری‌دهندۀ انسان را که عبارت است از عقل، نطق، جامعه و معاد دارا باشد؟ مفسران با گرایش‌های گوناگون فلسفی، کلامی، عرفانی در تفسیر این آیات، تلاش کرده‌اند با نظریه‌پردازی و تاویل در مورد ظاهر آیاتی که از ویژگی‌های برتری‌دهندۀ انسان در برابر حیوان سخن می‌گوید، مشکل تناقض پیش‌آمده را حل کنند؛ اما باز هم نتوانسته‌اند مسیری سازگار در فهم این تمایز را طی کنند؛ به این دلیل که تعریف و لوازمی که مفسران برای عقل ارائه داده‌اند، آنها را به این سردرگمی کشانیده است.

human-animal demarcation: reconciling the verses of human dignity with controversial verses of the nation of animals, speech of ants and hoopoes, and resurrection of the beasts in prominent shiite and sunni exegeses

in quranic verses, reason is characterized as the main distinctive feature of humans versus animals. however, the quran does not clarify the definition and implications of reason. in their interpretation of verse 70 of surah al-israʾ pertaining to the dignity and superiority of humans, exegetes of the quran state that reason is the criterion for the human superiority, and then provide implications and characteristics for reason, including speech, perception of universal concepts, resurrection, and belonging to a nation. nevertheless, all these characteristics are apparently imputed to animals in verse 38 of surah al-anʿam, 15-26 of surah al-nam, and verse 5 of surah al-takwir. this has raised debates over the apparent inconsistency of these verses, presenting the exegetes with the question of how humans may be superior to animals, and yet animals have all the distinctive features of humans, such as reason, speech, community, and resurrection. exegetes of various philosophical, theological, and mystical folds have addressed the inconsistency by constructing theories to interpret the apparent meanings of verses concerning the human superiority over animals, but they failed to provide a consistent account of the distinction. in fact, the definition and implications of reason, as offered by exegetes, have resulted in this confusion.