امامت زیدیه در منابع کهن زیدیان ایران: جزء‌پژوهی نسخه‌های خطی کتاب الابانه

از مهم‌ترین مسائل کلامی که در فرقه‌های مختلف شیعه با تفاوت‌های بسیار مطرح شده، مسئله امامت است. جایگاه امام و شئون مربوط به امامت در برخی فرقه‌های شیعه با تبیینی غالیانه همراه بوده و در برخی دیگر با تقصیر و فروکاستن شان و منزلت امام بیان شده است. در این میان رویکرد پیروان مذهب زیدیه به مسئله امامت به عنوان شاخه‌ای مهم و تاثیرگذار همواره محل توجه ویژه پژوهشگران بوده است. در این جستار به صورت خاص به رویکرد زیدیان منطقه شمال ایران و مهم‌ترین شخصیت آنان، یعنی ناصر کبیر (متوفای 304 ه.ق.) توجه کرده و مباحثی همچون تعریف امامت، ضرورت وجود امام و دلایل آن، راه‌های شناخت امام، تفاوت امامان منصوص و امامان دعوت، شرایط و وظایف امامان دعوت، امکان دو امام هم‌زمان و ... بررسی شده است. این کار با مراجعه به نسخه‌های مخطوط الابانه انجام شده است؛ نسخه‌هایی که تاکنون توفیق چاپ و نشر نیافته و در عین حال از مهم‌ترین متون زیدیان شمال ایران و منعکس‌کننده دیدگاه‌های ناصر کبیر و پیروان مکتب ناصریه زیدیه است. متن الابانه، که کتابی فقهی است، نوشته ابوجعفر محمد بن یعقوب هوسمی، از دانشمندان برجسته زیدیه ایران در قرن پنجم، است. پس از تالیف این کتاب فُقها و دانشمندان زیدی این منطقه در چند قرن حواشی و تعلیقات بسیار بر آن افزودند.

Imamate of Zaydis in Ancient Iranian Zaydi Sources: A Partial Study of the Manuscripts of Kitab alEbana

Imamate is one of the most important theological issues raised in different Shia sects with many differences. The position of Imam and matters related to Imamate in some Shia sects have been accompanied by exaggerated explanations, and in others, they have been expressed by belittling and degrading the dignity of the Imam. In the meantime, the approach of the followers of Zaydism to Imamate as an important and influential issue has always been the focus of special attention of researchers. This article has paid particular attention to the approach of the Zaydis of the northern region of Iran and their most important figure, Naser Kabir (d. 304 A.H.), and has examined such issues as the definition of Imamate, the necessity of Imam’s existence and the reasons, the ways of knowing the Imam, the difference between designated imams and imams of invitation, the conditions and duties of the imams of invitation, the possibility of two imams at the same time, etc. The research has been done by referring to the manuscripts of AlEbana, the copies of which have not been published yet, though they are among the most important texts of the Zaydis of northern Iran and reflect the views of Naser Kabir and the followers of the Naseriyah School of Zaydism. AlEbana, as a jurisprudential book, was written by Abu Jafar Mohammad ibn Yaghub Hosami, one of the prominent Zaydi scholars in Iran in the fifth century. After writing the book, the Zaydi jurists and scholars of this region added many annotations and notes to it over several centuries.