تحلیل رابطه صفات الاهی با ذات باری در دیدگاه کلامی شیخ مفید

کمتر مسئله‌ای در تاریخ تفکر بشری به اندازه شناخت خدا و صفاتش، بشر را به اندیشه واداشته است؛ پاسخ به این مسئله همواره یکی از کوشش‌های جدی متفکران هر عصری بوده است. در تفکر کلامی امامیه، اندیشه شیخ مفید، که از تاثیرگذارترین و پایدارترین اندیشه‌ها در حوزه کلام است و تحولات فکری عمیقی را پس از خود سبب شده است، امتیازات ویژه‌ای در پاسخ به این مسئله دارد. در این نوشتار می‌کوشیم با رجوع به تفکر کلامی شیخ مفید در جغرافیای فکری شیعه، مبانی این اندیشمند را در مهم‌ترین مسئله از مسائل بحث صفات الاهی، یعنی «تحلیل نحوه رابطه اسماء و صفات الاهی با ذات باری» بررسی کنیم. پس از بررسی برخی از دیدگاه‌های متکلمان مسلمان در این بحث، همچون «زیادت»، «نیابت» و «نظریه احوال» و نیز تحلیل آرای موافقان و مخالفان دیدگاه امامیه، یعنی «عینیت ذات و صفات»، می‌کوشیم با توجه به مبانی مستخرج از آرای این متفکر در مسئله پیش‌گفته، فقدان تعارض در عبارات شیخ مفید در اثبات اصل عینیت را نشان دهیم و بر امتیاز توحیدی تفکر شیعی به منزله مبنای این دیدگاه و نیز یافته نهایی این پژوهش، که وجه جامع میان متکلمان امامی پس از ایشان است، تاکید کنیم.

Analysis of the Relationship between God’s Essence and His Attributes in the Theological Perspective of Sheikh Mofid

There are few issues in the history of human thought that have made people reflect as much as the cognition of God and his attributes. Trying to answer this question has always been one of the serious efforts of thinkers of every era. In the theological thought of Imamiyyah, the opinion of Sheikh Mofid, which is one of the most influential and stable ideas in the field of theology and has caused deep intellectual changes after him, has special privileges in answering the mentioned issue. This article seeks to examine the foundations of Sheikh Mofid regarding the most important issue of divine attributes, i.e. analysis of the relationship between God’s essence and His names and attributes by referring to his theological thought in the Shia intellectual system. After examining some views of Muslim theologians on this issue, such as excess, substitution and state theory as well as analyzing the opinions of supporters and opponents of the Imamiyyah view, i.e. the identity of the essence with attributes, we try to show the lack of conflict in Sheikh Mofid’s statements in proving the principle of identity, considering the principles extracted from his opinions on the aforementioned issue. Finally, we emphasize the superiority of monotheism in Shiite thought as the basis of Sheikh Mofid’s view and the final finding of this research, which has been the common feature among Imami theologians after him.