برهان‌پذیری وجود خدا و امکان‌سنجی اقامه برهان لمّی بالعرض بر وجود خدا از منظر ابن‌سینا، صدرای شیرازی و محمدحسین طباطبایی

پژوهش حاضر با هدف امکان‌سنجی اقامه برهان بر وجود خدا از منظر ابن‌سینا، صدرای شیرازی و محمدحسین طباطبایی به روش کتاب‌خانه‌ای و با رویکرد تحلیلی، توصیفی و تطبیقی انجام شده است. در مسئله برهان‌پذیری، بعد از تحلیل دیدگاه‌های فیلسوفان مد نظر چنین نتایجی به دست آمد: نخست، وجود خدا برهان‌پذیر است، برهان‌پذیری به این معنا که اثبات وجود خدا برای انسانْ معقول و منطقی است و امتناع ذاتی ندارد. دوم اینکه، وجود خدا از طریق «برهان لمّی بالذات»، «برهان انّی از نوع دلیل» و «برهان انّی مطلق از نوع تضایفی» اثبات‌پذیر نیست. اما از طریق «برهان لمّی بالعرض» و «برهان انّی از نوع ملازمات عامه» می‌توان وجود خدا را اثبات کرد. در این نوشتار «برهان لمّی بالعرض» برای اثبات وجود خدا پیشنهاد شده است که در آثار ابن‌سینا و صدرای شیرازی نیز وجود دارد. «برهان لمّی بالعرض» وجود نعتی حق‌‌تعالی را اثبات می‌کند و همین مستلزم اثبات وجود نفسی‌اش نیز هست. با این تبیین، مسئله برهان‌پذیری وجود خدا با قاعده «الواجب لابرهان علیه» تعارضی نخواهد داشت، زیرا مفاد قاعده از طریق «برهان لمّ بالذات» بر برهان‌ناپذیری وجود خدا دلالت می‌کند.

The Provability of the Existence of God and the Feasibility of Establishing a Priori Proof of the Existence of God from the Perspective of Ibn Sina, Sadra Shirazi and Mohammad Hoseyn Tabatabayi

Using library method, this study seeks to evaluate the feasibility of proving the existence of God from the perspective of Ibn Sina, Sadra Shirazi and Mohammad Hoseyn Tabatabayi with an analytical, descriptive and comparative approach. In the issue of provability, after analyzing the views of these philosophers, the following conclusions are reached: first, the existence of God is provable, and provability means that proving the existence of God is reasonable for man and has no essential impossibility. Second, the existence of God is not provable by the essential priori proof, the posteriori proof of the type of reason and the absolute posteriori proof of the type of addition. But the existence of God can be proved by the accidental priori proof and the accidental priori proof of the type of general concomitants. In this article, the accidental priori proof is proposed to prove the existence of God, which is also mentioned in the works of Ibn Sina and Sadra Shirazi. Accidental priori proof demonstrates the subordinate existence of God which requires the proof of his independent existence. With this explanation, the issue of the provability of the existence of God will not be in conflict with the rule of There is no proof for the necessary being, because the content of the rule implies the unprovability of the existence of God through the essential priori proof.