بررسی منابع و محتوای نامه امام صادق (ع) به نجاشی

تعداد 58 نامه از امام صادق (ع) در منابع شناسایی شده که از جمله آنها نامه بلند آن حضرت به نجاشی، کارگزار منصور عباسی (متوفای 158 ه.ق.) بر اهواز، است. این نامه، که در رده متن‌های سیاست‌نامه دسته‌بندی می‌شود، درباره چگونگی تعامل حاکم با رعیت است و می‌تواند الگویی در تنظیم روابط حاکمان با زیردستان باشد. نوشته حاضر در صدد است این نامه را از لحاظ منبع و متن بررسی و تحلیل کند. متن کامل این رساله بار نخست در کتاب الاربعون حدیثا فی حقوق الاخوان، نوشته ابن‌زهره حلبی (متوفای 634 ه.ق.) از دانشمندان قرن هفتم درج شد و پس از آن به منابع دیگر، به‌ویژه منابع عصر صفوی، راه یافت و با عنوان رساله الاهوازیه نام‌بردار شد. از نظر محتوا، متن نامه دارای دو بخش مجزا از یکدیگر با دو گفتمان متفاوت است که در یکی بر حقوق مردم و در دیگری بر حقوق مومن تاکید می‌شود. دستاورد پژوهش آن است که با عنایت به بی‌توجهی متون کهن به این نامه و نقل آن در منبعی متاخر و نیز دوگانگی گفتمان متن نامه، بخشی از آن غیراصیل و ملحق به نامه اصلی است، به‌ویژه بندی از رساله که خوزیان را سرزنش می‌کند ناظر به رقابت گروه‌های فعال جامعه در قرن دوم افزوده شده است.

A Consideration of Sources and Contents of Imam alSadiq’s Letter to alNajjashi

58 letters from Imam alṢādiq has been identified in sources, including his long letter to alNajjāshī, alMansur al‘Abbasi’s (d. 775/158 AH) agent in Ahvaz. Categorized as an essay of politics, the letter is concerned with how the ruler should interact with his subjects. It might serve as a model for the regulation of relations between rulers and their underlings. The present paper seeks to consider and analyze the letter as far as its sources and text are concerned. The full text of the essay has first appeared in the book, alArba‘un Hadith fi Huquq alIkhwan by Ibn Zuhra alḤalabī (d. 1236/634 AH), a 13th century scholar, then it appeared in other sources, particularly those of the Safavid Era, and was referred to as Risalat alAhwaziyya. As to its content, the letter has two different sections with separate discourses: one focusing on people’s rights and the other on the believer’s rights. I conclude that since the letter is ignored in older texts and it is just cited in a later source, and since its text involves two different discourses, part of the letter is inauthentic, apparently added to the original letter. One such addendum is the part in which Khūzīs are reproached, which seems to be added to letter in consequence of rivalries among active groups of the society in 8th century (2nd AH).