واکاوی اندیشه توحیدی هشام بن سالم جوالیقی

هشام بن سالم از متکلمان برجسته شیعه در قرن دوم بود که یکی از دو جریان فکری آن زمان را در کنار هشام بن حکم ایجاد کرد. وی در مدرسه کلامی کوفه رشد کرد و میراث ارزنده‌ای در کلام شیعه به یادگار گذاشت. در این میان، دیدگاه‌های گوناگون کلامی را به ایشان نسبت داده‌اند که از بحث‌برانگیزترین این دیدگاه‌ها، دیدگاه توحیدی او است که به سبب آن، به تشبیه و تجسیم متهم شده و فرقه‌نگاران، از جمله اشعری، از وی به عنوان نظریه‌پرداز مشبهه و مجسمه یاد کرده‌اند. اشعری در مقالات الاسلامیین او را اهل تشبیه می‌داند. اما میراث علمی وی، تصویر دیگری از دیدگاه توحیدی این اندیشمند عرضه می‌کند که در مقام باور، قائل به یگانگی خدا است. ولی در نظریه‌پردازی به دلیل نوپایی علم کلام، اصطلاحاتی را به ‌کار برده که مخالفانش را ملازم با تشبیه و تجسیم دانسته‌اند و با عرضه دیدگاه‌های خویش به امام صادق (ع) تصحیح شده است.

A Revision of Hisham ibn Salim alJawaliqi’s Monotheistic Thought

Hishām ibn Sālim was a prominent Shiite theologian in 8th (2nd AH) century. He created one of the two intellectual currents of the time along with Hishām ibn alḤakam. He grew in the Theological School of Kufa, leaving a precious heritage in Shiite kalam. A variety of theological views are ascribed to him, one of the most controversial among which is his monotheistic view, which led to accusations of divine corporeality (tajsīm) and divine anthropomorphism (tashbīh) against him. Writers of sects, including alAsh‘arī, referred to him as a theorist of divine corporeality and anthropomorphism. In his Maqalat alIslamiyyin, alAsh‘ari counts him as an anthropomorphist. His scholarly heritage, however, presents us with a different picture of his monotheist view, involving the belief in God’s oneness. In his theorization, nevertheless, because of the freshness of the science of kalam, he deployed terminologies that might imply divine corporeality and anthropomorphism. These were corrected when he presented his views to Imam alṢādiq.