بررسی عقلی توسل به اولیای الاهی پس از مرگ ایشان بر اساس مبانی علم‌النفس صدرایی

هرچند همه مذاهب اسلامی راجع به اصل توسل اتفاق نظر دارند، ولی درباره حدود آن بحث‌های فراوانی وجود دارد. توسل اولیای الاهی پس از مرگ ایشان در حیات برزخی از جمله مسائل اختلافی است. رویکرد غالب پژوهش‌های صورت‌گرفته در این زمینه نقلی است. مقاله پیش رو توسل به اولیای الاهی در حیات برزخی ایشان را با رویکرد کاملاً عقل‌گرایانه و بر اساس مبانی علم‌النفس فلسفی صدرایی بررسی می‌کند. در نظر بدوی چنین می‌نماید که برخی از مبانی نفس‌شناسی صدرا به نفع وهابیت و در جهت امتناع عقلی چنین توسلی می‌تواند استفاده شود. وابستگی شدید نفس به جسم، در نظریه حدوث جسمانی نفس، گویی موید نظریه وهابیت در «کالمعدوم‌بودن مردگان» است. همچنین، ابزاربودن جسم برای نفس، در نظر ابتدایی، دلیل عقلی بر بسته‌بودن دست مردگان و امتناع عقلی شنوایی آنها است (امتناع سماع موتی). از سوی دیگر، چندبودن ابدان نفس و وجود بدن مثالی در لایه زیرین، و به یک معنا فراتر از بدن مادی، امکان عقلی حیات برزخی را اثبات می‌کند. احاطه عالم مثال بر عالم ماده و همچنین تبیین کمال نهایی انسان از دیدگاه ملاصدرا که در اتحاد با عقل فعال صورت می‌گیرد و با فراغت از بدن هر گونه تصرف در عالم ماده را عقلاً ممکن می‌کند، راه توسل به اولیای الاهی در حیات برزخی، بلکه استمداد از ایشان را می‌گشاید.

A Rational Consideration of Recourse to Divine Saints after their Death based on Sadraean Psychological Principles

Although all Islamic denominations agree upon tawassul (recourse to divine saints), they disagree over its limits. Recourse to divine saints after their deaths, and in their life in barzakh, is a controversial issue. Research in this area often tends to be based on transmitted evidence. The present paper considers recourse to divine saints during their life in barzakh in purely rationalistic terms—in terms of Sadraean psychological principles. Prima facie, it seems that some psychological principles of Ṣadrā can be deployed in favor of Wahhabism—in defense of rational impossibility of such recourse. The strong dependence of the soul on the body in the theory of corporeal incipience (alḥudūth aljismānī) of the soul seems to support the Wahhabi theory of “the dead as almost inexistent.” Moreover, the body’s instrumentality for the soul is, prima facie, evidence for their inability to do actions and impossibility of their hearing. On the other hand, multiplicity of the soul’s bodies and the existence of imaginal body in the inferior layer, and in a sense, over the material body, supports the rational possibility of life in barzakh. The idea that the material world is encompassed by the imaginal world (‘ālam almithāl), and Mullā Ṣadrā’s account of ultimate human perfection in its union with Active Intellect (al‘aql alfa‘‘āl)—rationally enabling any manipulation in the material world regardless of bodies—pave the path for recourse to divine saints in life in barzakh and asking them for help.