تحلیل روش‏ شناختی نقدهای علامه جوادی آملی در مسئله شفاعت بر تفسیر المنار

یکی از برجسته‌ترین تفاسیر شیعه، تفسیر تسنیم و از میان تفاسیر مهم و طراز اول متاخر اهل سنت، تفسیر المنار است. یکی از این دو تفسیر متعلق به مفسری شیعی و عقل‌گرا و در عین حال متخصص در علوم نقلی و عقلی است که اسلوب تفسیر قرآن با قرآن را برگزیده است. در مقابل رشیدرضا مفسری نقّاد افراطی و معترض به مجتهدان و علمای مذاهب اسلامی است و در عین حال در تولید نظریات خود، متاثر از ابن‌تیمیه و محمد عبده است و می‌توان وی را با اندکی تسامح و در نگاهی ابتدایی در جرگه مفسران قرآن با قرآن برشمرد. با اینکه این دو تفسیر از دو خاستگاه فکری و اعتقادی متفاوت برآمده‌اند، نسبتاً از شیوه‌ها و اسلوب‌های مشترکی برخوردارند؛ البته اشتراک روشی رشیدرضا و آیت‌الله جوادی آملی بدان معنا نیست که رشیدرضا کاملاً از روش تفسیر قرآن به قرآن بهره می‌گیرد، بلکه وی در صدد آن است که آرای تفسیری خود را با توجه به آیات هم‌خانواده تبیین کند؛ ولی در عین حال از دیگر روش‌های صواب و ناصواب نیز بهره می‌گیرد؛ بنابراین آیت‌الله جوادی آملی به نقد مبانی، روش‌ها و نتایج وی اهتمام ورزیده است. آرای المنار درباره مسئله شفاعت از جمله مسائلی است که به طور مبسوط در تفسیر تسنیم به نقد کشیده شده است. دو مفسر در این مسئله از نظر مبنایی و روش تفاوت نگاه دارند. نگارندگان این پژوهش بر آن‌اند مواجهه این دو مفسر با آیاتی را که مستقیم یا غیرمستقیم با موضوع شفاعت مرتبط‌اند برجسته سازند و این مواجهه را تحلیل روشی کنند و تا حد توان و حاجت، به تبیین روش‌شناختی نقد آیت‌الله جوادی مبادرت ورزند. یافته این پژوهش حکایت از آن دارد که المنار در موضوع شفاعت جانبدارانه و با پیش‌فرض عمل کرده و ضمناً سعی داشته است با تهمت‌های بی‌اساس و ناصواب به قائلان شفاعت، شفاعت مذمومِ غیرماذون در فرهنگ قرآن را چنان تعمیم دهد که شفاعت ماذون را نیز در بر گیرد. در مقابل، علامه جوادی آملی از اساس کلام رشیدرضا را مردود دانسته و علاوه بر ابطال اندیشه و روش وی، گرایش‌ها و تعصبات ناصوابش را یادآور شده است.

Methodological Analysis of Allama Javadi Amoli’scritiques on Tafsir alManār on the Subject of Intercession

One of the most prominent Shia tafsir works is Tafsir Tasnīm and among the recent important and firstclass Sunni tafsir works is Tafsir alManār. One of these two tafsir works belongs to a rationalist Shia, and at the same time a specialist in traditional and intellectual sciences, who has selected the style of commentary of Quran by Quran. On the contrary, Rashīd Riḍā is an extremely critical commentator and objector to mujtahids and scholars of Islamic denominations and at the same time is influenced by Ibn Taymiyyah and Muḥammad ‘Abduh in the production of his theories, and he can be counted with a little tolerance and in an elementary view, in the category of Quran commentators by Quran.  Although these two commentaries have come from two different intellectual and belief origins, they have similar methods and styles; of course methodical similarity of Rashīd Riḍā and Ayatollah Javadi Amoli does not mean that Rashīd Riḍā completely uses the method of commentary of Quran by Quran, but he tries to explain his commentative opinions according to cognate verses; but at the same time he uses other correct and incorrect methods too. Therefore, Ayatollah Javadi Amoli has attempted to critique his basics, methods, and results. Opinions of Tafsir alManār about the subject intercession is among the subjects which is criticized extensively in Tafsir Tasnīm. The two commentators have difference of view in this subject in terms of basis and method. The writers of this research are going to highlight the confrontation of these two commentators with the verses that are directly or indirectly related to the subject of intercession and do a methodical analysis of this confrontation and to the extent of ability and requirement, undertake a methodological explanation of the critique of Ayatollah Javadi. Findings of this research indicate that alManār has acted biasedly and with presupposition on the subject of intercession and in addition, with baseless and incorrect accusations against those considering intercession, has attempted to generalize the blamed unpermitted intercession in Quranic culture such that it also includes the permitted intercession. On the contrary, Allama Javadi Amoli has considered Rashīd Riḍā’s words basically refuted and in addition to abrogating his thought and method, he has reminded his incorrect inclinations and bigotries.