وجودشناختی صفات الهی از منظر متکلمان مدرسه بغداد

در مباحث کلامی بحث از وجودشناسی صفات به‌خصوص رابطه ذات و صفات الهی مسئله بسیار مهم و اختلاف‌انگیزی است. در این مقاله دیدگاه عالمان امامیه را در مدرسه بغداد به دلیل تاثیر جدی آنان در کلام امامیه و تاثیر و تاثرات کلام امامیه و معتزله در این دوره درباره این مسئله بررسی کرده‌ایم. همه متکلمان امامیه در مدرسه بغداد همچون معتزله صفات زائد بر ذات را انکار می‌کردند؛ با این همه در پذیرش نظریه احوال که ابوهاشم جبایی مطرح کرده بود، بین آنان اختلاف بود. اگرچه شیخ مفید در این مسئله آشکارا با نظریه احوال ابوهاشم مخالفت کرد، سید مرتضی همسو با معتزلیانِ پیرو ابوهاشم مانند قاضی عبدالجبار نظریه احوال را پذیرفت. دیگر متکلمان مدرسه بغداد مانند شیخ طوسی و کراجکی موضعی همراه با تردید در این مسئله در پیش گرفتند.

Ontology of Divine Attributes from Perspective of Kalam Scholars of the Baghdad School

In kalam discussions, discussing ontology of attributes especially relation of divine essence and attributes is a very important and controversial subject. In this essay we have examined viewpoint of scholars of Imāmiyya in the Baghdad school because of their serious effect in kalam of Imāmiyya and the interatction of kalam of Imāmiyya and Muʿtazila in this period on this subject. All kalam scholars of Imāmiyya in the Baghdad school like Muʿtazila denied excessive attributes on essence; nonetheless, there was discord among them regarding the acceptance of the theory of aḥwāl which Abū Hāshim alJubbāʾī had put forward. Although alShaykh alMufīd explicitly opposed Abū Hāshim’s theory of aḥwāl on this subject, alSayyid alMurtaḍā alignedly with Muʿtazilīs following Abū Hāshim, like Qāḍī Abd alJabbār, accepted the theory of aḥwāl. Other kalam scholars of the Baghdad school like alShaykh alṬūsī and alKarājukī took a stance with uncertainty on this subject.