صورت‌بندی نظریات توسعه برمبنای دوگانۀ وحدت و کثرت فرهنگی و بازخوانی انتقادی آن‌ها از خاستگاه فکری آیت‌الله خامنه‌ای

انقلاب اسلامی بنابر تصریح رهبران خود، در ذات خویش پدیده‌ای است فرهنگی و دینی که داعیۀ پیشرفت و تعالی همه‌جانبۀ جامعه را داشته و ظهورش به‌خودی‌خود ناقض الگوهای توسعۀ غربی است. همین امر مستلزم تبیین چیستی پیشرفت از نگاه متفکران انقلاب و بیان تفاوت‌های آن با الگوهای رایج توسعه در جهان غرب است. توجه به فرهنگ و تعالی فرهنگی یکی از مولفه‌های اصلی اندیشۀ آیت‌الله خامنه‌ای در باب پیشرفت است. بازخوانی نظریات توسعه از زاویۀ فرهنگ و فروعاتش، به‌خصوص دوگانۀ تنوع/وحدت فرهنگی که با مسئلۀ بومی‌نگری در اندیشۀ آیت‌الله خامنه‌ای ربط وثیق دارد، می‌تواند در تنویر تفاوت‌های نظریات توسعه با الگوی پیشرفت در انقلاب اسلامی پرثمر باشد. در این مسیر که مبتنی بر روش توصیفی  تحلیلی طی می‌شود، نُه رستۀ اصلی در نظریات توسعه، یعنی «مکتب نوسازی»، «مکتب وابستگی»، «مکتب نظام جهانی»، «نظریه‌های نئولیبرالی توسعه»، «نظریه‌های ساختارگرایانۀ توسعه»، «نظریه‌های پساساختارگرایانۀ توسعه»، «نظریۀ فوردیستی و پسافوردیستی»، «نظریۀ استعماری و پسااستعماری» و نهایتاً «نظریۀ پساتوسعه» برمبنای «کثرت‌گرایی و وحدت‌گرایی فرهنگی» قابل گونه‌بندی خواهند بود و نهایتاً چهار نقد مهم به این نظریات، از خاستگاه اندیشۀ آیت‌الله خامنه‌ای به شرح ذیل می‌توان وارد کرد:1- بی‌توجهی به زیست‌بوم‌های فرهنگی و نفی دیگری فرهنگی در غالب نظریات توسعه؛2- نگاه طفیلی و دست دوم داشتن به فرهنگ در نظریات توسعه؛3- عدم توجه به امور معنوی (تعالی فرهنگی) در نظریات توسعه؛4- خنثی‌نگری ارزشی و نسبی‌گرایی فرهنگی در نظریات توسعۀ مدافع تکثر فرهنگی.