ارزیابی خطر بالقوه بوم‌شناختی آرسنیک و برخی فلزات سنگین گردوغبار خیابانی مناطق صنعتی، تجاری و مسکونی شهر همدان در سال 1398 با استفاده از معیارهای سمیت‌شناسی محیطی

زمینه و هدف: عناصر کمیاب از شایع‌ترین آلاینده‌های خاک‌، رسوب و گردوغبار در محیط‌های شهری هستند که از قابلیت ایجاد خطر برای سلامت انسان برخوردارند. از این‌رو، این پژوهش با هدف ارزیابی مخاطره بوم‌شناختی و معیارهای سمیت‌شناسی محیطی عناصر آرسنیک، روی، سرب، کادمیم، کروم، مس و نیکل گردوغبار خیابانی شهر همدان در سال 1398 انجام یافت.مواد و روش ها: در این مطالعه توصیفی، پس از جمع آوری 378 نمونه گردوغبار از 18 ایستگاه منتخب واقع در مناطق صنعتی، تجاری و مسکونی شهر همدان و سپس آماده‌سازی و هضم اسیدی نمونه‌ها در آزمایشگاه، محتوی عناصر به‌روش طیف‌سنجی نوری پلاسمای جفت‌شده القایی (inductively coupled plasmaoptical emission spectrometry: icpoes) خوانده شد. همچنین، ‌نسبت به محاسبه شاخص‌های خطرپذیری بالقوه بوم‌شناختی (er) و خطرپذیری بالقوه بوم‌شناختی تجمعی (ri) و معیارهای سمیت‌شناسی محیطی عناصر در نمونه‌ها نیز اقدام شد. پردازش آماری نتایج نیز با استفاده از نرم‌افزار spss انجام یافت.یافته ها: نتایج نشان داد که میانگین غلظت عناصر (میلی‌گرم در کیلوگرم) در نمونه‌های گردوغبار شهر همدان برابر با 31/2 برای آرسنیک، 211 برای روی، 2/65 برای سرب، 225/0 برای کادمیم، 3/41 برای کروم، 8/48 برای مس و 2/79 برای نیکل بوده است. نتایج محاسبه شاخص er نشان داد که خطر بوم‌شناختی همه عناصر کم و میانگین نزولی مقادیر شاخص برای عناصر بصورت کادمیم > آرسنیک > سرب > نیکل > مس > روی > کروم بوده است. از طرفی، با توجه به این‌که میانگین مقدار شاخص ri برابر با 0/77 بود، لذا، شاخص خطرپذیری بالقوه بوم‌شناختی تجمعی عناصر در نمونه‌های گردوغبار مورد مطالعه در دسته مخاطره بوم‌شناختی کم قرار داشت. بعلاوه، نتایج محاسبه معیارهای سمیت‌شناسی محیطی بر عدم قابلیت آلودگی محیطی عناصر گردوغبار شهر همدان دلالت داشت.نتیجه گیری: هرچند میانگین مقادیر شاخص ri عناصر گردوغبار شهر همدان در محدوده کم خطر قرار داشت، ولی از آن‌جا که عنصر کادمیم با %2/38 و بدنبال آن عناصر آرسنیک و سرب بیش‌ترین سهم را در ایجاد مخاطره بوم‌شناختی داشته‌‌اند، از این‌رو، توجه به شناسایی و کنترل منابع انتشار این عناصر در محیط شهری باید بیش‌ از پیش مدتوجه قرار گیرد. از طرفی، نسبت به پایش دوره‌ای خاک، رسوب و گردوغبار آلوده با قابلیت بروز خطر برای سلامت شهروندان توصیه می‌شود.

Potential Ecological Risk Assessment of Arsenic and Some Heavy Metals in Street Dusts Collected from Industrial, Commercial and Residential Areas of City of Hamedan in 2019 Using the Ecotoxicological Criteria

Trace elements are the common pollutants of soils, sediments and street dust in the urban environment, which pose a potential threat to public health. Therefore, this study was conducted to potential ecological risk assessment of As, Cd, Cr, Cu, Pb, Ni and Zn in street dust collected from industrial, commercial and residential areas of city of Hamedan in 2019 using ecotoxicological criteria.Materials Methods: In this descriptive study, a total of 378 street dust specimens were collected from 18 sampling sites. After acid digestion of dust specimens, the element contents were determined using ICPOES. Also, potential ecological risk factor (Er), risk index (RI) and the ecotoxicological criteria were calculated. All statistical analyses were done by SPSS software.Results: Based on the results obtained, the mean contents of the examined elements in dust specimens (mg/kg) were 2.31, 0.225, 41.3, 48.8, 65.2, 79.2 and 211 for As, Cd, Cr, Cu, Pb, Ni and Zn, respectively. The computed values of Er showed that, factor values were decreased in the order Cd > As > Pb > Ni > Cu > Zn > Cr. Also, the mean values of RI with 77 represented that, all the examined elements have the low potential ecological risk . Moreover, the computed values of the ecotoxicological criteria showed that the street dust specimens of the study area were nonpolluted with trace elements.Conclusion: Although the examined elements have been shown the low potential ecological risk, Cd with 38.2% of the mean values of RI showed significant potential to occurrence the ecological risk, therefore, source identification and sources control of this element and also periodic monitoring of contaminated soils are recommended for maintenance of public health.