بررسی تطبیقی مساله جبر در تفسیر کبیر فخر رازی و تفسیر المیزان علامه طباطبایی

جبر و اختیار، یکى از قدیمى ترین مباحث کلامى در عالم اسلام است که، تفکّر و تدّبر در آیات قرآنى سبب طرح آن گردید. متکّلمان و مفسّران اسلامى در تفسیر این گونه آیات، به دو دسته جبری و قدری تقسیم شدند. فخررازی که از مهم ترین مفسران و متکلمان اشعری است، سعى بسیاری در اثبات نظریه جبر نمود. یکى از اساسى ترین قسمت های نظریه او اثبات این مبحث ، با استفاده از تفسیر آیات قرآنى است. رازی در این استدلالات با استفاده از شریک نداشتن خداوند، خالق و جاعل بودن و تعلق علم او به افعال اختیاری، به اثبات جبری بودن آنها مى پردازد.با توجه به مبانى فکری علامه طباطبائى در تفسیرالمیزان، برخى از این استدلالات دچار ناسازگاری درونى و با آیاتى که اثبات اختیار انسانى مى کنند، نقض مى شوند. خالق و جاعل بودن خداوند نیز، مستلزم جبری بودن افعال انسانىنیست؛ زیرا که خداوند انسان را مختار، خلق نموده و علم او به انجام اختیاری افعال، تعلق گرفته است.

Comparative Study of the Problem of Absolute Determination in Fakhr Razi's Tafsir alKabir (the Large Commentary) and Allamah Tabatabaii's Tafsir alMizan (the Criterion Commentary)

The problem of absolute determination and free will is one of the oldest theological discussions in the world of Islam, caused by contemplation and reflection on Quranic verses. Regarding the interpretation of these verses, Muslim commentators and theologians have been divided into two groups of determinists and libertarians. Fakhr Razi, a prominent Ash'arite theologian and commentator, has made great attempts to prove the theory of absolute determination. One of the most fundamental parts of his theory is the affirmation of absolute determination on the basis of the interpretation of Quranic verses. In his arguments, Razi tries to prove that free acts are determined through arguing that God is the Unique, Creator and Maker and that his knowledge attaches to free acts. Given Allamah Tabatabaii's intellectual principles in alMizan commentary, some of these arguments suffer internal inconsistency and are negated by verses proving man's free will. Regarding God as Creator and Maker does not necessitate the determination of man's acts, because God has created man free and His knowledge attaches to doing acts freely.