تفسیر تطبیقی فخر رازی و آلوسی در آیات صفات خبری

تفاسیر مفاتیح الغیب فخر رازی و روح المعانی آلوسی از تفاسیر برجستۀ اهل‌سنت به شمار می‌روند. «صفات خبری» از مباحث مهم در این دو تفسیر است. هدف این پژوهش بررسی تطبیقی و ارزیابی دیدگاه دو مفسر در موضوع تاویل و تفویض صفات خبری است که به روش تفسیر تطبیقی انجام شده است. یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد که سخن فخر رازی در موضوع موردبحث گوناگون است: گاه تفویض توام با تاویل را می‌پسندد، گاه تاویل را مردود می‌داند و در مواردی، ضمن پذیرش وجوب تاویل، با تفویض مخالفت می‌کند. مجوز تاویل از دیدگاه او حکم عقل به ضرورت آن در جایی است که عقل معنای وضعی واژۀ قرآنی را نپذیرد. آلوسی در این موضوع تابع فخر رازی نیست. آلوسی بیشتر به سلفیان تمایل دارد و جانب تفویض را ترجیح می‌دهد و تاویل را مشروط به تایید سلف، هماهنگی با زبان و ادبیات عرب و ضرورت دفع شبهه می‌داند. این نشان می‌دهد که اعتبار عقل و نقل نزد آن دو متفاوت است و هر دو مفسر تاویل برخی آیات را، با شدت و ضعف، پذیرفته‌اند.

a comparative exegesis between fakhr razi and alusi regarding the verses of anthropomorphic attributes

fakhr razi’s mafātīh al-ghayb and alusi’s rūh al-maʿānī are considered prominent sunni exegeses. “anthropomorphic attributes” is one of the important topics in these two exegeses. the purpose of this research is to compare and evaluate the views of two exegetes on the subject of esoteric interpretation and entrustment to god of the anthropomorphic attributes, which was conducted through the comparative exegesis method. the findings of this study show that fakhr razi’s opinion on the topic under discussion is different: sometimes he favors entrustment to god (tafwīḍ) combined with esoteric interpretation (taʾwīl), sometimes he rejects esoteric interpretation, and, in some cases, while accepting the necessity of esoteric interpretation, he opposes entrustment to god. from his point of view, the license to interpret is the ruling of the intellect and its necessity where the intellect does not accept the literal meaning of the quranic word. alusi does not follow fakhr razi in this matter. alusi is more inclined towards the salafis and prefers entrustment to god and considers esoteric interpretation to be conditional on the approval of the salafis, harmony with the arabic language and literature, and the necessity of dispelling doubt. this shows that the validity of reason and narrations is different for both of them and both exegetes have accepted the interpretation of some verses with more or less intensity.