آیۀ ابتلا و رد پای موضوع امامت در تفاسیر کهن شیعه

بنا بر آموزه‌های شیعه، امامت و رهبریِ جامعۀ اسلامی و جانشینی پیامبر اکرم (ص) در امور دینی و دنیوی است و پیامبر اکرم (ص) از ابتدای دوران رسالت خود ضمن معرفی جانشین خویش به موضوع امامت مسلمانان پس از وفات خود، اهتمام جدی داشته است. برای اثبات امامت و جانشینی پیامبر (ص)، به دلایل کلامی، تاریخی و نیز آیات قرآن همانند آیۀ 124 سورۀ بقره، یعنی آیۀ ابتلای ابراهیم (ع)، استشهاد می‌شود. بنابراین، برای پرداختن و نقد و بررسی دلالت آیۀ ابتلای ابراهیم در مسائل امامت، لازم است پیشاپیش روشن شود که آیا تبیین مفهوم امامت به‌وسیلۀ آیات قرآن با مختصات پیشینی در صدر اسلام است یا این تبیین قرآنی با مختصات و مفاهیم ایجادشدۀ متاخر و جدید صورت گرفته است. در پژوهش پیش‌رو، به بررسی تفاسیر کهن شیعی ذیل آیۀ ابتلای ابراهیم، پرداخته شده است. در این پژوهش روشن شد که مفسران متقدم شیعه حداقل تا قرن چهارم آیۀ ابتلای ابراهیم (ع) را دلیل اثبات وجود امامت نگرفته‌اند و به این آیه در امامت خاصه استشهاد نکرده‌اند.

the trial verse (verse 124 of al-baqarah) and traces of the topic of imamate in early shiite exegeses

according to shiite teachings, the imamate and leadership of the islamic community and the succession of the holy prophet applies to religious and worldly affairs, and from the beginning of his mission, the holy prophet paid serious attention to the issue of the leadership of the muslims after his death while introducing his successor. in order to prove imamate and the succession of the prophet, theological and historical proofs as well as verses of the quran, such as verse 124 of the al-baqarah chapter, that is, the trial of abraham verse are cited. therefore, to discuss, criticize, and study the implication of the verse of abraham’s trial in the issues of imamate, it is necessary to clarify in advance whether the explanation of the concept of imamate through the quranic verses is based on previous specifications present in early islam, or this quranic explanation is formed based on later and newly created specifications and concepts. in the following research, the early shiite exegeses under the verse of abraham’s trial have been investigated. in this research, it becomes clear that the early shiite exegetes did not take the verse of the trial of abraham as proof of imamate, at least until the 4th century, and they did not cite this verse regarding specific imamate.