تفسیر مذهبی: چیستی، تشابه و تمایز با تفسیر تطبیقی

یکی از آسیب ‌هایی که تفسیر تطبیقی را، به ‌ویژه در آیات کلامی و فقهی، تهدید می‌کند درافتادن در ورطۀ تفسیر مذهبی است؛ از این رو، تمایز میان تفسیر تطبیقی و تفسیر مذهبی ضرورتی انکارناپذیر است. جستار پیش‌رو به‌دنبال آن است تا با بهره‌گیری از روش متن‌پژوهی، به این پرسش‌ها پاسخ دهد که تفسیر مذهبی چیست؟ چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی با تفسیر تطبیقی دارد؟ با بررسی‌ای که انجام گرفت، بعد از معرفی ریشه‌های تفسیر مذهبی و ارائۀ دو تعریف از آن، این نتیجه به دست آمد که تفسیر مذهبی با تفسیر تطبیقی، در دو محورِ وجود اشتراک و اختلاف، و مقایسه میان آرای تفسیر دو مذهب، با یکدیگر تشابه دارند و در چهار محورِ گستره، مبانی، روش، و غایت و نتیجه با تفسیر تطبیقی تمایز. به‌علاوه، عامل روانی، یعنی تعلق‌خاطر مفسر به روش خاصی در تفسیر، یکی از عوامل موثر بر مذهبی شدن تفسیر معرفی شده است. همچنین، با اشاره به اینکه هریک از تفسیر تطبیقی و مذهبی کارکرد خاص خود را دارند، بر ضرورت تفسیر مذهبی غیرمتعصبانه و مستدل تاکید شده است.

religious exegesis: essence, similarities, and differences with comparative exegesis

one of the dangers that threaten comparative exegesis, especially in the theological and jurisprudential verses, is falling into the abyss of religious interpretation. therefore, the distinction between comparative exegesis and religious exegesis is an undeniable necessity. the following paper seeks to answer the following questions using the textual research method: what is religious exegesis? what are its similarities and differences with comparative exegesis? with the research that was done, after introducing the roots of religious exegesis and presenting two definitions of it, it was concluded that religious exegesis is similar to comparative exegesis, in the two axes of the presence of commonalities and differences, and the comparison between the interpretative opinions of two denominations. and it is distinct from comparative exegesis in four wide scopes of foundations, methods, goals, and conclusions. in addition, the psychological factor, that is, the exegete belonging to a certain method of interpretation, has been introduced as one of the factors influencing the religiousness of the exegesis. similarly, by pointing out that each of the comparative and religious exegeses have their own specific function the necessity of non-biased and reasoned religious exegesis has been emphasized.