مصادیق قوم موعود در آیۀ استخلاف با رویکردی انتقادی به دیدگاه فخر رازی

دین اسلام، به‌عنوان آخرین و کامل‌ترین دین آسمانی، آیندۀ بشر را در قالب اندیشۀ مهدویت بسیار روشن ترسیم کرده است. بر اساس آموزه‌های قرآن، حاکمیت نهایی و جهانی از آنِ صالحان و مستضعفان است و شخصی از نسل پیامبر اکرم (ص)، در راس قوم موعود، با امدادهای الهی و مدیریتی کارآمد، امنیت، عبودیت و عدالت فراگیر جهانی را مستقر خواهد کرد. هرچند باورمندی به استخلاف قوم موعود مورد قبول همۀ فرق و مذاهب اسلامی بوده است، اما دربارۀ مصادیق، مکان و زمان، و چگونگی تحقق وعده‌های موجود در آیۀ استخلاف اختلاف‌نظر وجود دارد. مسئلۀ اصلی این پژوهش بررسی تطبیقی دیدگاه فریقین دربارۀ قوم موعود، با تاکید بر آرای فخر رازی، است. فخر رازی، همچون بسیاری از دانشمندان اهل‌سنت، معتقد است که محتوای آیه در زمان صحابه محقق شد و آیه بر خلافت و امامت امامان چهارگانه ابوبکر، عمر، عثمان و علی (ع) دلالت دارد و مصداق قوم موعود صحابۀ پیامبر (ص) هستند که البته، با توجه به اوضاع نابسامان سیاسی و اجتماعی زمان حضرت علی (ع)، دلالت آیه را نسبت به آن حضرت (ع) نفی می‌کند. بر اساس دلالت معانی واژگان کلیدی، سبب نزول و محتوای آیات و روایات و تاریخ قطعی فریقین، معلوم می‌شود که آیۀ استخلاف ناظر به دوران ظهور و حاکمیت حضرت مهدی (عج) است.

the instances of the promised nation in the vicegerency verse with a critical approach to fakhr razi

the religion of islam, as the last and most complete heavenly religion, has described the future of human beings very clearly in the form of the mahdism thought. based on the teachings of the quran, the final and global governance belongs to the righteous and oppressed and a person from the progeny of the holy prophet (peace be upon him and his household) will establish security, servitude to god, and extensive universal justice at the head of the promised people and with divine help and efficient management. even though belief in the vicegerency of the promised people is accepted in all islamic denominations and sects; however, there are differences in opinion regarding the instances, place and time, and how the promises in the verse will be realized. the main issue of this study is comparatively studying the shiite and sunni views regarding the promised people with emphasis on the views of fakhr razi. fakhr razi, like many sunni scholars, believes that the content of the verse was realized in the time of the companions of the prophet and the verse denotes the caliphate and imamate of the four imams – abu bakr, umar, uthman, and ali (peace be upon him) – and the promised people refers to the companions of the prophet; however, considering the chaotic political and social situation of the time of imam ali, he denies that the verse denotes the imam. based on the semantic denotation of keywords, the cause of revelation, the contents of verses and narrations, and the definitive history of the shiites and sunnis, it is clear that the vicegerency verse refers to the time of the reappearance and governance of imam mahdi (may allah hasten his reappearance)..