روش تفسیری مجد البیان و مقایسۀ آن با روش تفسیر الصافی

مجد البیان فی تفسیر القرآن، اثر محمدحسین اصفهانی، یکی از تفاسیر معاصری است که از نظر ساختار آغازین کتاب، منابع تفسیری، شخصیت علمی و گرایش‌های مفسر به تفسیر الصافی فیض کاشانی شباهت دارد. از طرفی اصفهانی در مواردی، از آرای فیض اثر پذیرفته است. با این حال، تا کنون پژوهشی دربارۀ روش اصفهانی در مجد البیان و مقایسۀ آن با روش فیض در تفسیر صافی انجام نشده است. این‌که اصفهانی در تفسیر خود از چه روش‌هایی بهره برده است و عملکرد او چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی با فیض کاشانی دارد پرسش‌هایی است که این پژوهش به دنبال پاسخ آن‌ها است. این پژوهش نشان می‌دهد که سه روش روایی، عقلی‌‌اجتهادی و ادبی از روش‌های بارز اصفهانی در مجد البیان است. تحلیل‌های فراوان اصفهانی، همراه با کاربرد روایات، این تفسیر را از تفاسیر روایی محض خارج می‌کند. صحیح دانستن تعقل، استفاده از روش برهانی در تحلیل مسائل، توجه به انواع قراین، توسعۀ مفهومی و الغای خصوصیت از آیات از نمودهای کاربرد روش عقلی‌‌اجتهادی تفسیر اصفهانی است. روش اصفهانی در مباحث ادبی ثابت نیست و به فراخور مقصود، روش‌های مختلفی دارد. در تحلیل مفردات قائل به نظریۀ «روح معنا» است، هرچند دیدگاهش در برخی جزئیاتِ این نظریه با دیگر صاحب‌نظران تفاوت‌هایی دارد. به مباحث صرفی، نحوی و بلاغی آیات نیز کمتر پرداخته است.

the exegetic method of majd al-bayān and comparing it to the exegetic method of al-ṣāfī

majd al-bayān fī tafsīr al-qurʾan, written by muhammad husayn isfahani, is one of the contemporary exegeses that is similar to fayz kashani’s tafsīr al- ṣāfī in terms of the early structure of the book, exegetic sources, scientific personality, and inclinations of the exegete. on the other hand, in some instances, isfahani has been influenced by the views of fayz. nevertheless, no study has been performed yet regarding the method of isfahani in majd al-bayān and comparing it to the method of fayz kashani in tafsir ṣāfī. what methods did isfahani use and what are the similarities and differences between his work and that of fayz kashani? these are questions that this study seeks to answer. this study shows that the narrative, rational-jurisprudential, and literary methods are the three prominent methods used by isfahani in majd al-bayān. isfahani’s plentiful analyses along with the use of narrations remove this exegesis from among the narrative exegeses. among the manifestations of the rational-jurisprudential method in isfahani’s exegesis are the following: considering rationalization to be correct, using the argument method in analyzing issues, considering the types of contexts, conceptual development, and eliminating the particularity of verses. isfahani’s method is not fixed in literary discussions and he has different methods according to the intent. he believes in the theory of the spirit of meaning in analyzing terms even though his view has some differences in some of the details of this theory with other experts. he has also paid less attention to the topics of the morphology, syntax, and rhetoric of the verses.