نقد و تحلیل تطبیقی دیدگاه‌های توجیهی مفسران معاصر درباره آیات جهاد ابتدایی

مفسران و فقها، مطالب بسیاری درباره جهاد که از ارکان مهم اسلام و فروع دین است، نگاشته‌اند. مشهور فقها و بسیاری از مفسران متقدم، قائل به جواز یا حتی وجوب دو نوعِ جهاد ابتدایی و جهاد دفاعی بوده‌اند. در سده‌های اخیر، به جهت مناسبات گوناگون اجتماعی مانند آزادی عقیده، گروهی از مفسران منکر جهاد ابتدایی هستند؛ زیرا آن را در تهافتی آشکار با آزادی عقیده می‌دانند. گروه دیگر در تبیین خود از جهاد ابتدایی، توجیهات و تاویلاتی را به کار می‌برند تا بتوانند از این طریق، جهاد ابتدایی را به تاویل جهاد دفاعی برند و تضاد مذکور را در ظاهر حل کنند. دیدگاه‌های گروه دوم را می‌توان در چهار عنوان قرار داد: 1. جهاد ابتدایی به‌منزلۀ دفاع از فطرت انسانی؛ 2. جهاد ابتدایی به‌منزلۀ جنگ پیش‌دستانه؛ 3. جهاد ابتدایی به‌منزلۀ جهاد تبلیغی؛ 4. جهاد ابتدایی به‌منزله نفی خرافه و باطل. پژوهش حاضر به این دیدگاه‌های تاویلی به روش توصیفی تحلیلی و انتقادی می‌پردازد و در انتها هیچ‌یک از آن‌ها را تمام نمی‌داند؛ زیرا هیچ‌کدام با مفهوم مشهور جهاد ابتدایی انطباق کامل ندارد و هم‌چنین آن تهافت یادشده را به‌خوبی حل نمی‌کند.

contemporary qur’anic exegetes’ justification viewpoins on the initial-offensive jihād; a comparative-critical study

jihād is one of the most important islamic furūʿāt (derivatives), which muslim exegetesand jurists thus have written a lot about it. historically, many early muslim exegetes andjurists have considered the permission or even the obligation of two types of jihād, namelythe initial-offensive and the defensive ones. nevertheless, in recent centuries, a group ofthem denies the initial-offensive jihād due to various necessary social relations such asfreedom of belief, from which it is usually seen as a clear violation. to explain it, anothergroup uses some different justifications for the initial-offensive jihād, such as interpretingit as the defensive one, to be finally able to resolve the mentioned seeming contradiction.the viewpoints of the second group can be divided into these four major headings: (i). theinitial-offensive jihād as defend of human fiṭra (innate disposition); (ii). the initialoffensivejihād as defend of preemption war; (iii). the initial-offensive jihād as proselytejihād; (iv). the initial-offensive jihād as denial of superstitions and false affairs. usingdescriptive-analytical methods, the present critical study has analyzed these interpretiveviewpoints and finally has not accepted any of them. in short, they neither fully conformto the well-known islamic conception of the initial-offensive jihād, nor convincinglymanage to resolve such a contemporary religious dilemma