علل زمینه ساز خرافه گرایی دینی از دیدگاه قرآن کریم با محوریت تفاسیر اجتماعی نمونه و فی ‌‌ظلال القرآن

هدف این مقاله که با روش کتابخانه‌‌ای و به‌صورت توصیفی تحلیلی نوشته شده، بررسی دقیق‌‌تر پدیده خرافه‌‌گرایی دینی و شناخت عواملی است که از دیدگاه قرآن در بعضی افراد، موجب به وجود آمدن این پدیده می‌‌گردد. عواملی چون: سودجویی، دفاع از مذهب موردعلاقۀ خود و سست نشان دادن عقاید مخالفان، افسادگری در دین و استبداد دینی. گاه نیز براثر ضعف باورهای دینی افراد، خرافاتی مانند بدعت، تحریف، قیاس‌گرایی، پیروی از متشابهات و یا اشتباهات عمدی یا سهوی ناقل یا شنونده شکل‌‌گرفته است. حتی گاهی افراط‌وتفریط در مسائلی مانند عقل‌گرایی یا نقل گرایی یا تسامح در دین یا بزرگ‌‌نمایی افراد برای اسطوره‌‌سازی، از علل به وجود آمدن خرافات دینی به شمار می‌‌آید. بی‌‌تردید شناسایی علت‌های خرافه‌‌گرایی و خرافه‌‌پردازی، از گام‌‌های بسیار مهم و اساسی در آسیب‌‌شناسی این پدیدۀ نامیمون است و سازوکارهای پیش‌‌گیرانه را پیش روی جوامع دینی قرار می‌‌دهد و موجب بصیرت‌‌افزایی در افراد دین‌‌دار می‌‌گردد تا در ورطۀ خرافه و خرافه‌‌گرایی گرفتار نگردند و ساحت دین و دین‌داری را از این وصلۀ ناساز و ناجور دور بدارند. نتیجه این‌که تنها با تکیه‌بر عقل و خردورزی و نیز توکل بر خداوند متعال و بالا بردن سطح علم و معرفت و پیروی کامل از تعالیم حیات‌بخش رهبران آسمانی است که می‌‌توان بر این دیو ویران‌‌گر غلبه نمود.

the underlying causes of religious superstition; a qur’anic perspective focusing on social exegeses (tafsīr-i nimūni and fī ẓilāl al-qurʾān)

the purpose of this article, which is written under the descriptive-analytical method, is tostudy more closely the phenomenon of religious superstition, as well as to identify theaffecting factors that cause it in some people, albeit from the perspective of the qur’an.the most important are factors such as personal profiteering, defending one’s favoritereligion, weakening various viewpoints of opponents, corruption in religion, as well asreligious tyranny. of course, some superstitions such as bidʿa (heresy), taḥrīf (distortion),qīās (analogy), following mutashābihāt (ambiguous similarities), and intentional orunintentional mistakes of the narrator or listener of hadith are formed sometimes due tothe weakness of people’s religious beliefs. even extremism in matters such as rationalism,traditionalism, religious toleration, or committing ghuluww (exaggeration) for the benefitof making myths seem among the causes of religious superstitions. anyhow, identifyingthe causes of superstition is undoubtedly one of the most fundamental steps towards thepathology of this inauspicious phenomenon. such a crucial task can put preventivemechanisms in front of present religious communities to increase popular religious insightand not fall into the abyss of superstition and its consequences. it seems only by trustingon god and a sheer obedience to the resuscitative teachings of divine leaders on the onehand and relying on human reason and attempting to raise the level of knowledge on theother, this destructive phenomenon can be overcomed.