تحلیل تفسیری آیات معرفت‌شناسی حسی و جایگاه و اعتبار آن در سیر آفاقی

سیر آفاقی، تفکر در آفریده‌های خداوند برای دست‌یابی به باورهای دینی و تحکیم آن‌هاست و قرآن به آن به‌عنوان یکی از طرق شناخت حقایق جهان هستی، مبدا، معاد و... تاکید دارد. به‌تصریح آیات قرآن، سیر آفاقی از سه طریق حسی، عقلی و شهودی امکان‌پذیر است. پژوهش حاضر به روش تحلیلی و با استناد به آیات قرآن و آراء مفسران، یکی از راه‌های معرفتی آفاقی؛ یعنی شناخت حسی و میزان اعتبار آن در سیر آفاقی را بررسی کرده است. نتایج نشان می‌دهد که در این‌گونه از معرفت، به‌کارگیری حواس به‌صورت هدفمند و با جهت‌گیری درست، اهمیت بسزایی دارد. مفسران نخستین گام را در مواجهه با پدیده‌های طبیعت، به‌کارگیری دقیق و حداکثری حواس دانسته و به نقش مهم آن به‌عنوان درگاه ورود داده‌ها به قلب برای اندیشه‌ورزی و دریافت معارف توجه داشته‌اند. هرچند با توجه به محدودیت‌های حواس، نظیر شناخت ظاهری و افقی، معرفت حسی علی‌رغم لزوم و اعتبار آن در سیر آفاقی، مکفی نیست، درواقع نخستین گام است که با شناخت عقلی تکمیل و با یافته‌های قلبی شهودی تعمیق می‌گردد و نهایت این مسیر، ایجاد باور در انسان و یا تحکیم باورهای دینی اوست.

sensory epistemological qur’anic verses; interpretive analysis of the stature and validity in the external journey

simply put, the meaning of sayr al-āfāq (the external journey) is to think about god’screations in order to achieve and strengthen one’s religious beliefs. the qur’an emphasizesit as one of the main ways to know the truths of the universe, its mabdaʾ (the origin), itsmaʿād (the return), and so on. furthermore, the external journey is possible, according tothe affirmations made by the qur’anic verses, in three ways, namely ḥiss (sense), ʿaql(intellect), and shuhūd (intuition). the present research examines sensory cognition andits validity in the external journey, as one of the mentioned epistemological ways, throughan analytical method, citing the qur’anic verses and the exegetes’ viewpoints. the resultsshow that it is vitally important in this type of knowledge to use the sensory cognitionpurposefully and with the right orientation. qur’anic exegetes have also considered theprecise and maximum use of the sensory cognition as the first step towards dealing withnatural phenomena, paying attention to its important role as a gateway to enter data intothe human heart for thinking and receiving knowledge. however, due to the limitations ofthe senses, such as being restricted with outward and horizontal cognition, and despite itsgeneral necessity and validity in the external journey, the human sensory knowledge is notsufficient at all. it is indeed the first epistemological step, which albeit should be completedwith intellectual cognition and deepened with intuitive achievements, the goal of which isto create or strengthen religious belief.