بررسی تطبیقی معنای محصنات در تفاسیر شیعه و سنی تا قرن هفتم

محصنات در آیه 24 سوره نساء، مصداق‌های گوناگونی در تفاسیر متقدم شیعه و سنی دارد. مفسران پیشین اهل سنت، بر پایه نیازها و زمینه‌هایی چون: سنت نقل ماثورات، گوناگونی رفتار پیامبر (ص) و خلفا در برخورد با اسیران و مشروعیت و تقدس خلفا، محصنات را به معنای زنان اسیر شوهردار معنا کردند؛ ولی زمینه متفاوت در شیعه، مایه آن شد که معنای زن اسیر شوهردار در تفاسیر پیشین شیعه بیان نشود و آن‌ها محصنات را بیش‌تر به معنای زن آزاد یا کنیز دانستند. این تفاوت پس از نگارش تفاسیر جامع نخستین از میان رفت و بازگفت شیعیان و اهل سنت از منابع تفسیری یک دیگر، موجب شد تا تمایز نخست میان شیعیان و اهل سنت درباره معنای محصنات، در این تفاسیر دیده نشود. به‌این‌ترتیب، گویی به زمینه و بسترهایی که دستاویز پذیرش یک دیدگاه تفسیری در تفسیرهای پیشین بود، در دوره‌های بعد چندان توجه نشد؛ به‌ویژه آن‌که در میان شیعه و سنی، بهره‌مندی برابر از منابع یک دیگر نبود و تفاسیر شیعه بیش از اهل سنت اثر پذیرفتند و این تاثیر به دلیل پذیرش دیدگاه موردپسند تفاسیر پیشین اهل سنت توسط شیخ طوسی و تاثیر شخصیت و کتاب‌های او بر مفسران بعدی شیعه بود.

from expressive discrepancy to pervasive similarity; a comparative study of the meaning muḥṣanāt in shi’ite and sunni exegeses up to the seventh century a.h.

the qur’anic word muḥṣanāt (wedded women), which has occurred in (q. 4:24) and elswhere, has various examples in both earlier shi’ite and sunni exegeses. based on some needs and contexts, such as the tradition of islamic narrations’ transmission, the variety of narrations concerning the behavior of the prophet (pbuh) and caliphs in dealing with war captives, as well as legitimizing and sanctifying the way of caliphs, some former sunni exegetes have meant the mentioned word as ‘captive married women’. however, the different doctrinal contexts in shi’a led to the point that such a meaning was not being expressed in previous shi’ite exegeses. in fact, the majority of shi’ite exegetes have mostly considered the qur’anic word muḥṣanāt to mean a bondwoman or free one. but after writing the early comprehensive exegeses, the suggested difference became almost disappeared. the mutual retelling of shi’ite and sunni exegetes from each other’s sources caused the first distinction between shi’ites and sunnis about the meaning of the word no longer being seen in these exegeses. thus, as if the contexts that underlie the acceptance of an exegetical viewpoint in previous muslim sources were not historically given much necessary attention in later periods. this point seems especially important when one heeds that the use of each other’s sources has not happened in a balanced situation between shi’ites and sunnis. as a matter of fact, the shi’ite exegeses were more influenced by the sunni ones and not vice versa. in particular, this consequence seems to be due to the acceptance of the previous sunni exegetes’ viewpoints by shaykh ṭūsī (385460/9951067), and his character’s influence on later shi’ite ones as well.beheshti, n; najafi, m.j. (2022) from expressive discrepancy to pervasive similarity; a comparative study of the meaning muḥṣanāt in shi’ite and sunni exegeses up to the seventh century a.h.. biannual journal of comparative exegetical researches, 8 (15) 3764 doi: 10.22091/ptt.2022.7383.2018.