سیر تحول تطبیق در تفاسیر اهل سنت

«تطبیق» با معادل‌هایی نظیر «موازنه»، «مقارنه» و «مقایسه» به کار رفته است. در شیوه «تطبیق» و «مقایسه»، دو یا چند دیدگاه یا مکتب در مورد موضوعی خاص که با یک دیگر سنخیت دارند، بررسی و نقادی شده تا وجوه اشتراک و اختلاف آن‌ها مشخص گردد و برتری‌ها و ضعف‌های هر یک هویدا شود و درنهایت اولویت یکی بر دیگری به اثبات رسد. یافته‌های پژوهش، بیان‌گر آن است که تا قبل از قرن دوم، اثری از تطبیق در تفاسیر اهل سنت دیده نمی‌شود؛ بلکه احادیث و روایات موردقبول صحابه و تابعین، بدون در نظر گرفتن دیدگاه مخالف، نقل شده است. در قرن چهارم، با شکل‌گیری مذاهب دیگر و رشد آن نظیر معتزله، برخی تفاسیر در حد جمع‌آوری نظریات و آرا (موازنه و مقارنه) پیش رفت و سپس با شدت گرفتن تحولات سیاسی و اجتماعی، فرصتی برای نقد و بررسی و ابراز نظریات (مقایسه) پیدا شد. این پژوهش، روش توصیفی تحلیلی را به کار برده و در مسیر تحولات تطبیق و توسعه معنایی آن، به نکته مهم نوفهمی دست یافته است.

the evolutionary course of taṭbīq (comparison) in sunni exegeses

the term ‘comparison’ has literally been applied parallel to the words such as ‘counterbalance’, ‘simultaneous’ and ‘analogy’. however, in the case of ‘comparison’ and ‘analogy’, two or more viewpoints or schools on a particular subject that seem similar to each other are usually examined and criticized. in this way, the similarities and dissimilarities between them are identified, as well as the strengths and weaknesses of each, so that eventually their priority over the other ones can be shown. the findings of the present study indicate that before the second century a.h. there was no traces of comparison in sunni exegeses, rather, the hadiths and narrations accepted by the companions and followers of the prophet (pbuh) have been quoted without considering the opposite viewpoints. in the fourth century a.h. and with the formation and development of other denominations and the growth of some theological schools such as the mu’tazilites, the sunni interpretations advanced to the point of collecting some contradict ideas and opinions, or counterbalance and simultaneous exegesis. then, with the intensification of sociopolitical developments, there was an opportunity to critique and express theories in its ‘comparison’ case. the present article, which has applied the comparativeanalytical method, attempts to achieve a new way to have a better understanding and explanation concerning the course of the conceptual development of the term comparison and its semantic widening in the field of sunni qur’anic exegeses.