بررسی رویکرد تقریبی دو تفسیر التبیان و مجمع‌البیان در نقل روایات اهل‌بیت‌(ع)

وجود برخی ویژگی‌های مشترک تفسیری فریقین در التبیان، نشان از انگیزه نویسنده در نگارش یک تفسیر تقریبی دارد. این امر در روش نقل روایات تفسیری، به‌ویژه روایات اهل‌بیت (ع) اثرگذار بوده است. در سده‌های بعد، روش تفسیری التبیان در برخی تفاسیر شیعه به‌ویژه مجمع‌البیان، استفاده شده است. از سویی، برخی پژوهش گران اهل سنت، روش اعتدال‌گرای طبرسی در مجمع‌البیان را ستوده و درنتیجه، این تفسیر تقریبی شناخته می‌شود؛ اما با توجه به قدمت التبیان و استفاده طبرسی از روش تفسیری طوسی، این رویکرد را ابتدا باید در التبیان جست‌وجو کرد. این پژوهش با روش تحلیل متن (روایات) و تطبیق روایات، به بررسی ویژگی‌های تقریبی روایی در این دو تفسیر پرداخته است. توجه به منابع غیر شیعی، نقل بسیاری از روایات پیامبر و حضرت علی (ع) از منابع اهل سنت، خودداری از نقل روایات فضایل اهل‌بیت (ع) و مذمت خلفا و عدم نقل معارف شیعی به‌صورت صریح، از ویژگی‌های تقریبی این دو تفسیر است. استفاده از منابع بیش‌تر، نام بردن مصادر فریقین به‌ویژه شیعه، فراوانی روایات شیعی ذیل آیات به‌ویژه روایات فضایل، ازجمله تفاوت‌های مجمع‌البیان با التبیان است.

a study of the proximiting approach of al-tibyān and majmaʿ al-bayān in quoting the narrations of prophetic household (pbut)

the existence of some common interpretive features between shi’ites and sunnis in altibyān fī tafsīr alqurʾān indicates the author’s motivation to write a proximiting exegesis of the qur’an. this fact has been quite effective in the manner of muḥammad b. ḥasan ṭūsī (385460/9951067) to convey interpretive narrations, especially those belong to ahl albayt (prophetic household). in the following centuries, this manner of interpreting was applied in some other shi’ite exegeses, especially majmaʿ albayān fī tafsīr alqurʾān of faḍl b. ḥasan ṭabrisī (454532/10731154). some sunni scholars have praised ṭabrisī’s moderative manner and thus his interpretation can be considered a successful example of proximiting exegesis of the qur’an. however, considering the precedence of altibyān over majmaʿ albayān, as well as ṭabrisī’s use of the same mode of interpretive moderation, the suggested manner should first be sought in altibyān. the present article has investigated the proximiting characteristics of interpretive narrations in these two exegeses by using the method of textual analysis and comparison of narrations. attention to nonshi’ite sources, quoting many narrations of the prophet muhammad and ʿalī b. abīṭālib (pbut) from sunni sources, refraining from quoting the narrations of the virtues of ahl albayt (pbut) and condemning the first triple caliphs, and not explicitly quoting shi’ite teachings, are among the proximiting features of these two qur’anic exegeses. nonetheless, the use of more sources, naming shi’ite and sunni sources with the priority of the former ones, as well as the abundance of shi’ite narrations under the qur’anic verses in particular regarding the narrations of the virtues of ahl albayt, are among the differences between majmaʿ albayān and altibyān.