تحلیل تطبیقی عملکرد تفسیری فخر رازی و آلوسی در مساله جسم‌انگاری خداوند

مقایسۀ کلی یا جزئی بین دو تفسیر، در زمرۀ نقدهای پژوهشی قرآنی عصر حاضر به‌شمار می‌آید. با عنایت به این‌ که تفسیر روح‌المعانی اثر آلوسی، مفسر معروف قرن سیزدهم را نسخۀ دوم تفسیر کبیر فخر رازی، متکلم بنام قرن ششم پنداشته‌اند، پژوهش حاضر تلاش کرده است تا با رویکردی توصیفیتحلیلی، مسالۀ جسم‌انگاری خداوند را از دیدگاه رازی و آلوسی  مقایسه کند. این پژوهش، چنین نتیجه گرفته است که هردو مفسر، خداوند را از جسمیت منزه می‌دانند، با این تفاوت که رازی بر محال بودن آن تصریح کرده و برای اثبات دیدگاه خود، دلایل عقلی آورده است، ولی آلوسی منزه دانستن خداوند از تجسیم را به این دلیل پذیرفته که روش بسیاری از علمای برجستۀ اسلام است و به محال بودن آن هیچ‌گونه تصریح و یا اشاره‌ای ندارد. هم‌چنین رازی در موردِ آیات موهم تجسیم، به‌گونه‌ای بحث کرده که نشان‌دهندۀ برتری تاویل به سبک معتزله است، اما آلوسی مواردی را که در آیات به خداوند نسبت داده شده‌اند، می‌پذیرد ولی تعیین مراد از آن را به خداوند تفویض می‌کند؛ هرچند در مواردی نیز گرایش به تاویل دارد. هم‌چنین باید اشاره کرد که آلوسی در پاره‌ای موارد نیز دیدگاه مورد پسند رازی را نقد کرده است.  

A Comparative Analysis of the Exegetical Function of Fakhr Rāzi and Ālousi on the Physicality of God

Received: 2020/9/22  |   Accepted: 2021/2/14 Making a general or particular comparison between two exegeses is among Qur’anic research criticisms in the contemporary era. Regarding the fact that Tafsir Rouh olMa’āni from Ālousi, the acclaimed commentator of the 13th century is recognized as the 2nd version of Tafsir Kabir from Fakhr Rāzi, the eminent theologian of the 6th century, the present study using a descriptiveanalytical approach, attempts to compare the issue of God’s physicality from the view of both above commentators. This research has concluded that both Rāzi and Ālousi acknowledge that God is free from physicality but there are 2 differences between their views: First, Rāzi has emphasized on the infeasibility of this issue and has presented some rational arguments to prove his view while Ālousi has accepted this issue because it is the method of many other outstanding Islamic scholars and does not refer to or emphasize on the infeasibility of God’s physicality. Second, Rāzi has raised this discussion in a way that denotes the preference of hermeneutics in the style of Mu’tazila whereas Ālousi accepts the things that are attributed to God in the Qur’anic verses as well but he delegates determination of meaning to God. He still has a tendency to hermeneutics in some cases though. Furthermore, it should be noted that Ālousi has also criticized the view favored by Rāzi in some places.   © Bozorgzādeh, M; Khākpour, H; Nouri, I. (2021) A Comparative Analysis of the Exegetical Function of Fakhr Rāzi and Ālousi on the Physicality of God. Biannual Journal of Comparative Exegetical Researches, 7 (13) 295319.  Doi: 10.22091/PTT.2021.5686.1785