نقش علوم بلاغی در تفسیر قرآن(مطالعه موردی کنایه و تعریض در تفسیر تبیان شیخ طوسی و کشاف زمخشری)

یکی از پُررنگ‌ترین جلوه‌های هنری هر زبان، به کنایه سخن‌گفتن است؛ که نشانگر قدرت تعبیر گوینده و باعث اثربخشی سخن می‌باشد. قرآن کریم نیز به مثابه متنی اعجازآمیز و متناسب با اقتضائات زبان مخاطب، از تعابیر کنایی بهره گرفته است. باتوجه به اهمیت کنایه‌های قرآنی و نقش دیدگاه‌های بلاغی مفسران در فهم این کتاب آسمانی، تحقیقی در این زمینه شایسته و ضروری است. در پژوهش حاضر کوشش شده تا با مقایسه دو تفسیر مهم و معتبر جهان اسلام تبیان و کشاف نقش آرای بلاغی شیخ طوسی و زمخشری در باب کنایه و تعریض و اسلوبی که در بیان کنایه‌ها و تعریض‌های قرآنی برگزیده‌اند، و تاثیر آن در تفسیر آیات قرآن، تحلیل شود. حاصل این پژوهش که با روش توصیفی تحلیلی انجام شده، گویای آن است که: شیخ طوسی و زمخشری به تفاوت میان کنایه و تعریض، تعابیر مختلف از مفهوم کنایه، توجه به بحث لزوم در کنایه و نقش سیاق در کشف معنای تعریضی پرداخته‌اند. زمخشری در برخی موارد متاثر از شیخ طوسی بوده است؛ اما در چگونگی تفسیر آیات صفات الهی که اراده معنای اصلی محال است و بیان اغراض کاربرد کنایه و تعریض، زمخشری بحث‌های مفصل‌تر و کامل‌تری دارد.