تحلیل تطبیقی انواع تغییر دلالت کلمه‌ها در تفسیر التبیان و المحرّر الوجیز

زبان، همانند دیگر پدیده‌های انسانی با گذر زمان تغییر می‌کند. از میان اجزای گوناگون زبان، «واژه‌ها» بیش از دیگر اجزای آن از نظر دلالت معنایی، دستخوش تغییر می‌شوند. در تفسیر آیات قرآن، توجه مفسّر به این تغییرات می‌تواند معانی و مفاهیم درست‌تری از آیات را فراروی مخاطبان قرار دهد. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی و تطبیق آرای تفسیری شیخ طوسی و ابن‌عطیه به تحلیل نقش انواع تغییر در دلالت کلمه‌ها، در تفسیر التبیان و المحرّر الوجیز می‌پردازد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که تخصیص، تعمیم و انتقال دلالت، اشکال مهم تغییر در دلالت کلمه‌های قرآن بوده که هر دو مفسّر به آن توجه داشته‌اند. شیخ طوسی بیشتر از ابن‌عطیه به این‌گونه مباحث پرداخته، به‌طوری که در بسیاری از موارد تحلیل‌های لغوی ابن‌عطیه متاثر از شیخ طوسی است. طوسی و ابن‌عطیه در بررسی مفردات قرآن، به نقش استعمال در تغییر دلالت کلمه‌ها و سیر تاریخی این تغییرات تا زمان نزول توجه داشته‌اند. استناد به قرآن و استشهاد به شعر و کلام عرب، ازجمله منابع تفسیری هردو مفسّر در بسیاری از تحلیل‌های لغوی به‌شمار می‌آید.