تبیین و تحلیل مولفه‌های سرمایۀ اجتماعی خانواده در قرآن، با تاکید بر روابط همسری

ایدۀ  موضوع اصلی سرمایۀ اجتماعی «رابطه» است. خانواده، به منزله نخستین جایگاه ارتباط متعهدانۀ انسان، نقشی تعیین‌کننده در تولید سرمایۀ اجتماعی دارد. هدف اصلی در این پژوهش تحلیلی بر سرمایۀ اجتماعی خانواده در قرآن با تاکید بر روابط همسری و صورت‌بندی آن در سه مولفۀ شناختی و ساختاری و ارتباطی بود. رهیافت به این هدف با روش کیفی و تحلیل مضمون آیات قرآن صورت گرفت. مولفۀ شناختی بر مبنای الگوهای ذهنی افراد در زمینه هدف از ارتباط زن و مرد شکل می‌گیرد که از منظر قرآن دستیابی به آرامش و تداوم نسل انسان است. این موضوع زمینۀ همگرایی و تمایل به ارتباط در قالب ساختار زوجیت را فراهم می‌آورد. زوجیت مولفۀ ساختاری سرمایۀ اجتماعی خانواده است. در قرآن، زوجیت به سه گونۀ زوجیت در بستر ارتباط نامشروع، زوجیت در بستر ارتباط دوستی، زوجیت در بستر نکاح متصور شده است که گونۀ سوم مورد تاکید است و از بقیۀ گونه‌ها نهی شده است. تداوم ساختار زوجیت در گرو توجه به مولفه‏های ارتباطی «مودت» و «رحمت»، به منزله دو رویکرد اصلی در ساماندهی رفتارهای متقابل زوجین، است. مودت به معنای اظهار محبت و رحمت به معنای تلاش مهربانانه برای برطرف کردن نواقص و کمبودهای طرف مقابل است.

The Explanation and Analysis of the Components of Family Social Capital in the Qur’an With an Emphasis on Marital Relationships

The main point in social capital is “relationship.” As the first place in which the human experiences committed relationship, family has a key role in the production of social capital. The main purpose of this study was to carry out an analysis of the family social capital as represented in the Qur’ān with an emphasis on the marital relationships and its classification into cognitive, structural, and relational factors. This was approached through a qualitative approach, i.e., a thematic analysis of the qur’ānic verses. The cognitive factor was found to be formed based on the mental models of the individuals guided by their perceptions about the purpose of the relationship between man and woman. From the viewpoint of the Qur’ān, this purpose is the attainment of peacefulness and the continuation of the human species existence. This paves the ground for convergence and the tendency to having relationship as a couple. Coupleness is the structural factor of family social capital. In the Qur’ān, coupleness is said to have three types, i.e., illegitimate coupleness, friendly coupleness, and marital coupleness. Only the third type is corroborated by the Qur’ān and the other two forms are prohibited by it. The continuation of the coupleness structure depends on the communicative factors of “amity” and “grace” as the two main factors in the organization of the couple’s mutual behaviors. Amity means showing affection and grace means kind efforts to remove the shortcomings and lacks of the other parts.